Tháng 6/2008 các cơ quan chức năng dẹp bỏ các bãi vàng ở Nậm Xây (Văn Bàn, Lào Cai), chỉ còn vài lán nằm lẩn khuất, lén lút trong rừng sâu. Quyền thăm dò, khai thác được trao cho Công ty Thăm dò và khai thác khoáng sản 304. Nhưng đầu năm 2010, "lốc" vàng lại nổi lên, công ty đành “buông xuôi” trước sự câu kết và lớn mạnh của các lán vàng.

Máu trộn vàng

Vừa qua, trong khi tiến hành dẹp bỏ nạn khai thác trái phép, lực lượng chức năng đã vấp phải sự chống trả quyết liệt của các bưởng vàng bằng dao, kiếm, thậm chí dùng cả mìn để đe dọa. Anh N.T - công nhân của Công ty Khoáng sản 304 cho biết, các đối tượng đào vàng còn dùng mìn phá tan nơi ở của nhân viên công ty, làm thiệt hại hàng trăm triệu đồng.

Hiện nay có khoảng 50 lán với số lượng cả ngàn người, đến từ các tỉnh Thái Nguyên, Phú Thọ, Vĩnh Phúc… Các hầm vàng được đào sâu thành địa đạo, rộng 2 m, sâu hàng chục m. Đất đá được lôi ra bằng những chiếc xe đẩy, được nghiền nhỏ bởi những chiếc máy nổ. Sau đó cho vào bể lọc, dùng chất thủy ngân, xianua… để lọc vàng. Mỗi hạt vàng được tìm thấy đồng nghĩa với hàng chục, hàng trăm m3 đất được đào lên. 

Theo công an xã Nậm Xây, trong thời gian gần đây liên tục xảy ra nhiều vụ trộm cắp, cờ bạc, đáng chú ý là vụ cướp của giết người hết sức dã man, sau một tuần mới tìm thấy xác. Nạn nhân được xác định là anh Nguyễn Mạnh Hải, SN 1982 - chủ một tiệm vàng. Trên đường từ lán mua vàng về, khi đi cách trung tâm bản chừng 2 km, anh Hải bị bọn cướp giết chết và cướp đi số tiền 60 triệu đồng và 7 lượng vàng.

Việc các hầm khai thác không đảm bảo an toàn còn là nguyên nhân gây nên nhiều tai nạn thảm khốc. Trong tháng 3 liên tiếp xảy ra những vụ sập hầm, đá lăn khiến hai người chết. Mới đây lại xảy ra một vụ tai nạn kinh hoàng làm ba người chết và một người bị thương.

Rình rập cái chết trắng

Bỏ lại đằng sau tiếng ầm ào phát ra từ những chiếc máy đãi vàng, chúng tôi men theo lối mòn xuống núi về trung tâm bản. Ở đây cũng sôi động không kém với hàng đoàn người tấp nập, kẻ đứng người ngồi như họp chợ.

Để có nhu yếu phẩm phục vụ cho sinh hoạt, máy móc phục vụ sản xuất, các bưởng vàng lại phải thuê người dân bản xứ gùi hàng từ bản lên núi với giá 5.000 đồng một kg. Ngày ngày từ già đến trẻ trong làng  nô nức đi kiếm tiền bằng nghề gùi hàng thuê. Giàng A Lu, một người dân trong bản cho biết: "Mỗi ngày đi khoảng hai chuyến, kiếm được 200.000 - 300.000 đồng. Nhưng để có sức khỏe anh phải dùng tới ba “con thuốc phi‌ện” (50.000 đồng mỗi con). Cũng theo anh Lu, phần đa người tham gia vào “đội quân” gùi hàng đều “dính” vào thuốc phi‌ện. Để có tiền hút, họ buộc phải lệ thuộc vào cái mối quan hệ với bưởng vàng.

Hai chị em Phà Thị Sâu và Phà Thị Vác năm nay mới 11 tuổi, thay vì đến trường thì chúng cũng được kéo vào nghề. Những đôi vai bé nhỏ đó hằng ngày phải gùi từ 15-20 kg hàng. Có hôm lên tới lán vàng vừa mệt và đói nhưng lại phải thất thểu ra về trong tiếng khóc không thành tiếng, hỏi ra mới biết là mẹ của hai đứa ứng tiền trước để mua thuốc phi‌ện.

Tại đầu bản, chúng tôi còn gặp những cậu bé 9 - 10 tuổi đang hì hục cầm cuốc sửa lại vài đoạn đường lầy, phía trên chúng đặt một cây to chắn ngang đường để ám hiệu, xe máy muốn vào bản thì phải trả “lộ phí” sửa đường.

Già làng Giàng A Tủa bộc bạch sau khi bãi vàng bị dẹp bỏ một thời gian, phải khó khăn lắm người dân mơi đây mới trở lại là chính mình. Nhưng nay, cơn lốc vàng bùng phát, người dân lại chìm vào ảo vọng làm giàu và cơn say khói thuốc.