Con tàu chạy bằng hơi nước và có mái chèo được phát hiện dưới đáy vịnh Mexico cách thị trấn Sisal ở Yucatán khoảng hai hải lý vào năm 2017, nhưng phải mất ba năm nghiên cứu, các nhà khảo cổ mới xác định được nó là con tàu n‌ô l‌ệ có tên "La Unión".

Theo thông cáo báo chí trong tuần này của viện Nhân chủng học và Lịch sử Quốc gia Mexico (INAH), con tàu đã bị đắm vào ngày 19/9/1861 khi đang chở những người Maya bán sang Cuba, chứng minh chế độ n‌ô l‌ệ vẫn tiếp diễn ở Mexico bất chấp lệnh bãi bỏ vào năm 1829.

La Unión đã được sử dụng làm phương tiện vận chuyển n‌ô l‌ệ trái phép trong khoảng thời gian từ năm 1855 đến năm 1861, thời kỳ những người Maya bị bắt làm việc không lương trên những cánh đồng mía cho các chủ đồn điền, dẫn đến một cuộc nổi dậy được gọi là "chiến tranh giai cấp".

"Con tàu hàng tháng chở 25 - 30 n‌ô l‌ệ tới Cuba. Mỗi n‌ô l‌ệ bị bán với giá 25 peso (1,18 USD) cho các tay buôn, sau đó bị bán lại cho các chủ đồn điền ở tỉnh Havana với mức giá cao hơn nhiều, khoảng 160 peso cho nam giới và 120 peso cho nữ giới", nhà khảo cổ Helena Barba Meinecke từ INAH cho biết.

Nhóm khảo cổ đã lặn xuống đáy biển để khám phá những gì còn sót lại từ con tàu. Ảnh: INAH.

Các chuyên gia xác định nguyên nhân La Unión bị đắm là do nồi hơi của nó phát nổ khiến con tàu bốc cháy. Vụ tai nạn đã khiến một nửa trong số 80 thành viên phi hành đoàn và 60 hành khách thiệt mạng. Tuy nhiên, không rõ có bao nhiêu người Maya thương vong bởi vào thời điểm đó, họ bị liệt kê là hàng hóa, không phải hành khách.

Nhóm khảo cổ đã tìm thấy nhiều đồ tạo tác, bao gồm các mảnh thủy tinh từ chai lọ, đồ gốm sứ và 8 chiếc kéo bằng đồng được hành khách sử dụng trên khoang hạng nhất.

"Khám phá này nói lên một quá khứ đáng buồn ở Mexico, điều cần được thừa nhận và nghiên cứu về cả thời gian và bối cảnh của nó", Meinecke nhấn mạnh.

Người Maya là một nền văn minh Trung Bộ châu Mỹ phát triển mạnh mẽ trên khắp Mexico từ những năm 2.000 trước Công nguyên cho đến khi bị đế quốc Tây Ban Nha xâm chiếm và bắt làm n‌ô l‌ệ vào thế kỷ16.

Cuộc chinh phạt đã xóa bỏ gần hết nét độc đáo của nền văn minh Maya. Tuy nhiên, nhiều ngôi làng vẫn biệt lập khỏi chính quyền thực dân và tiếp tục duy trì văn hóa của mình. Các dân tộc Maya ngày nay vẫn còn sinh sống ở miền nam Mexico, Guatemala, Belize, El Salvador và Honduras.