Mới đây, Bộ trưởng Bộ Tài chính đã ký Quyết định bổ sung cho Ngân hàng Chính sách Xã hội (NHCSXH) Việt Nam gần 2.500 tỷ đồng để thực hiện chương trình tín dụng hỗ trợ cho HSSV nghèo vay. Ngoài ra, Bộ GD- ĐT cũng chỉ đạo các trường giãn thu tiền đối với HSSV nghèo được vay vốn nhưng chưa có tiền đóng học. Thông tin trên được đưa ra khi NHCSXH Việt Nam vừa cho biết, kể từ khi chương trình tín dụng với HSSV theo Quyết định 157 của Thủ tướng Chính phủ được thực hiện từ năm 2007 đến nay, đã có hàng vạn HSSV nghèo trên khắp cả nước được vay vốn để trang trải học tập với số tiền lên tới hơn 35.000 tỷ đồng được giải ngân.

Năm 2007, khi bắt đầu thực hiện chương trình, mỗi một HSSV nghèo chỉ được vay tối đa 800.000 đồng/tháng, thì đến nay, sau hơn 5 năm chương trình được triển khai, mức cho vay đã được nâng lên 1 triệu đồng/tháng. Xét trong tương quan về tình hình kinh tế - xã hội, trong xu thế giá cả sinh hoạt biến động liên tục thì số tiền cho một HSSV nghèo vay như trên chưa phải là cao. Song nó cũng đã góp phần đáng kể giúp học sinh có điều kiện tới trường, hoặc  giúp hàng vạn HSSV vì nghèo mà phải bỏ học giữa chừng, vì nghèo mà đành gác lại giấc mơ có bằng Đại học.

Mới đây, trong buổi tọa đàm trực tuyến "Để sinh viên nghèo có tiền theo học” vừa diễn ra tại Hà Nội, ông Nguyễn Ngọc Anh, Phó Vụ trưởng Vụ Tài chính các ngân hàng và tổ chức tài chính, Bộ Tài chính khẳng định, hiện có đủ từ 2.500-3.000 tỷ đồng cho HSSV vay trong học kỳ 1 của năm học 2012-2013. Số tiền này được lấy từ nguồn vốn giảm nghèo của Ngân hàng thế giới dành cho NHCSXH Việt Nam để giải ngân cho chương trình tín dụng HSSV. Cũng  theo tính toán của Bộ Tài Chính, để cho HSSV vay tiền đi học trong vòng 5 năm thì cần số vốn quay vòng từ  45-50.000 tỷ đồng.

Tuy nhiên, theo thống kê từ NHCSXH Việt Nam, hiện nay, còn rất nhiều HSSV nghèo trên cả nước muốn được vay vốn để đi học. Ở các địa phương, có nhiều HSSV đủ điều kiện nhưng vẫn chưa được vay vốn theo chương trình ưu tiên của Chính phủ. Không ít HS, SV và các hộ gia đình nghèo phản ánh việc tiếp cận nguồn vốn vay tại địa phương rất khó khăn. Vũ Hoàng Diệu, sinh viên ĐH Quốc gia Hà Nội phản ánh: Nhiều sinh viên đã xin giấy xác nhận của trường mang về địa phương, nhưng xã nói giấy xác nhận không đúng mẫu, quay lại trường thì trường bảo vẫn cấp theo mẫu cũ. Vì vậy mà hiện nay đã gần hết học kỳ 1 nhưng HSSV một số trường vẫn chưa vay được tiền. Hay trường hợp của bà Nguyễn Thị Cài (Ba Vì- Hà Nội) có con đang theo học tại trường ĐHLĐXH, dù được xếp vào diện hộ nghèo nhưng để hoàn tất thủ tục vay mỗi tháng 1 triệu đồng cho con gái theo học, bà phải "chạy vạy” qua nhiều cửa ở chính quyền địa phương.

Thứ trưởng Bộ GD-ĐT Trần Quang Quý cũng thừa nhận, thời điểm này tại nhiều địa phương, học sinh, sinh viên vẫn chưa được vay vốn. Lý do một phần vì thay đổi mẫu xác nhận mới, địa phương và các trường không cập nhật. "Hiện, liên Bộ đã thống nhất việc tiếp tục cho trường và địa phương sử dụng mẫu giấy xác nhận cũ đến hết tháng 6-2013 để giúp các em sớm tiếp cận nguồn vốn”, ông Quý cho biết.

Liên quan tới những rắc rối giữa giấy xác nhận mới và cũ của NH CSXH gây khó khăn cho sinh viên khi làm thủ tục, ông Lò Văn Đức - Giám đốc Ban Tín dụng HSSV, Ngân hàng CSXH Việt Nam cho biết,  hiện ngân hàng vẫn chấp nhận cho cả 2 loại giấy này đến ngày 30-6-2012. Sau thời gian này sẽ thống nhất dùng loại giấy xác nhận mới.

Mức cho vay thấp, nên mọi gánh lo vẫn đè nặng lên vai những gia đình nghèo. Theo tính toán của Bộ Tài chính, nếu một gia đình có 1 con em đi học trong 5 năm, vay mức tối đa thì sau 5 năm dư nợ là 50 triệu đồng. Nếu có 2 em đi học đã mất 100 triệu đồng. Với một gia đình nghèo ở những vùng miền khó khăn, dư nợ 100 triệu đồng là con số tương đối lớn. Cho nên việc tính toán mức cho vay cũng phải tính tới khả năng trả nợ của gia đình HSSV trong điều kiện hoàn cảnh khó khăn của họ. Dư nợ lớn sẽ là gánh nặng đối với các gia đình và cũng sẽ ảnh hưởng tới quyết định nhập học của HSSV.

Nhiều ý kiến cho rằng, mức vay 1.000.000đ/tháng/HSSV không còn phù hợp với nhu cầu thực tế. Thứ trưởng Bộ GD-ĐT Trần Quang Quý khẳng định: Nếu HSSV được vay nhiều thì càng phấn khởi, nhưng mức vay được nâng lên cao quá thì không khả thi. 5 năm qua, thực hiện vay vốn theo quyết định 157, đã 4 lần Chính phủ điều chỉnh mức cho vay. Thậm chí mới đây, NHCSXH Thanh Hóa cũng đã đề nghị tăng lên 1,5 triệu đồng/tháng/ HSSV.

Làm một phép tính, nếu số HSSV vay vẫn giữ  nguyên và mức vay vẫn như hiện nay thì mỗi năm phải cần nguồn vốn khoảng 5.000 tỷ đồng. Trong khi, để có được nguồn vốn 2.500 tỷ đồng cho HSSV vay trong học kỳ I của năm học này, cũng là một sự cố gắng lớn của Ngân hàng CSXH. Trước mắt, học kỳ 2 của năm học 2012- 2013 chưa biết huy động nguồn vốn cho vay ở đâu.

Chính vì vậy, theo ông Nguyễn Ngọc Anh thì kể cả việc nâng mức vay lên  1,5 triệu đồng đối với HSSV học ở Hà Nội hay TP.HCM thì cũng vẫn là thấp. Nhưng nếu nâng mức cho vay lên tới 1,5 triệu đồng đồng loạt, số tiền sẽ tăng lên rất nhiều, Bộ Tài chính cũng như NHCSXH chưa thể cân đối nguồn vốn để đảm bảo cho nhu cầu này. Mục tiêu của chương trình này là đảm bảo nguồn vốn an toàn và lâu dài. Nhằm  đảm bảo nguồn vốn cho cả chu kỳ quay vòng 5 năm, Bộ Tài chính đã xây dựng cơ cấu: Nhà nước bố trí khoảng 1/3 số vốn trên, NHCSXH Việt Nam huy động 2/3 từ thị trường để đảm bảo nguồn vốn cho HSSV.Cơ cấu bố trí nguồn vốn được Bộ Tài chính đưa ra có vẻ thuyết phục, vì gia đình và HSSV nghèo không thể cứ trông chờ vào nguồn vay từ ngân sách Nhà nước mà cần có sự góp sức từ chủ trương "xã hội hóa giáo dục”, kêu gọi sự đóng góp từ các tổ chức, cá nhân cho sự nghiệp giáo dục.

Cơ cấu bố trí nguồn vốn của Bộ Tài chính đưa ra chưa biết có thực thi được hay không, song vấn đề mà dư luận quan tâm nhất  là khi có đủ số tiền trên, các địa phương sẽ sử dụng số vốn đó như thế nào một cách hiệu quả nhất, để số tiền cho vay đúng đối tượng cần và có thể thu hồi, đáo hạn các khoản nợ đúng hạn. Đặc biệt, điều quan trọng nhất là không bị thất thoát nguồn vốn cho vay.

Theo phía Bộ Tài chính, để giám sát nguồn vốn vay hiệu quả, cần có sự  quy định rõ trách nhiệm của từng địa phương trong việc thẩm định trường hợp HSSV được vay vốn, nguồn vốn được phân phát có đúng đối tượng hay không. Bởi lẽ khi nguồn vốn cho vay được quản lý tốt thì mới nghĩ tới mở rộng đối tượng được thụ hưởng từ chương trình tín dụng cho HSSV.