Theo nguyên quyền Bộ trưởng Quốc phòng Ukraine Igor Tenyukh, quân đội Ukraine đã bước vào năm 2014 trong trạng thái sẵn sàng chiến đấu “thấp không đạt yêu cầu”.

Không lâu sau khi có sự thay đổi chính quyền ở Kiev, ông này đã soạn một báo cáo đặc biệt cho ban lãnh đạo đất nước mới, báo cáo đã chỉ rõ “tình trạng huấn luyện binh sĩ đáng buồn”, “các phân đội không được biên chế đủ chuyên gia quân sự” và “sự thiếu trang bị kỹ thuật hoạt động được và vũ khí”. Phần lớn tăng thiết giáp là những xe đã hao mòn vô hình hoặc lạc hậu mà Ukraine có được sau khi Liên Xô tan rã. Các chuyên gia đánh giá vũ khí duy nhất có hiệu quả thực sự để tiêu diệt sinh lực đối phương là các hệ thống pháo phản lực bắn loạt BM– 21.

Theo tin của bộ Quốc phòng Ukraine, đầu tháng 1/2014 việc đảm bảo cho binh sĩ các vật dụng quân trang chủ yếu ở mức 4% nhu cầu, còn một số loại quân trang, trong đó có áo giáp chống đạn và mũ chống đạn bắn thẳng nói chung không có. Tổng thống Ukraine Petro Poroshenko vừa phải thông báo, là chính quyền hàng ngày tiêu hơn 5,8 triệu USD để tiến hành chiến dịch đặc biệt, trước đó Bộ Tài chính Ukraine đưa ra số liệu 128 triệu USD một tháng.

Tuy nhiên, bất chấp những vấn đề hiện có, các chuyên gia cho rằng không thể đánh giá thấp binh sĩ Ukraine và trình độ trang bị kỹ thuật của các đơn vị vũ trang.

Lực lượng chủ yếu của các đơn vị của các Lực lượng vũ trang Ukraine tham gia chiến dịch quân sự ở Đông– Nam đất nước mà Kiev là các lữ đoàn cơ động đường không. Theo tin từ một số nguồn, bên phía Quân đội Ukraine có ba binh đoàn như vậy: đó là các lữ đoàn cơ động đường không số 72 và 79 đóng quân ở tỉnh Donetsk, và lữ đoàn cơ động đường không số 80 đóng quân gần Kharkov.

Ngoài ra, trong Quân đội Ukraine có 2 lữ đoàn bộ binh cơ giới được trang bị tăng thiết giáp hạng nặng– đó là lữ đoàn bộ binh cơ giới số 24 đóng quân ở tỉnh Kharkov và lữ đoàn số 30 đóng quân ở Zaporozhiye. Ngoài các lữ đoàn cơ giới và đường không, cuộc chiến chống kẻ thù của chế độ Kiev còn do quân của trung đoàn cơ giới của Bộ đội bộ Nội vụ Ukraine tiến hành.

Quân đội Ukraine được trang bị vũ khí bộ binh tự động, súng phóng lựu cầm tay. Họ có tăng thiết giáp, pháo binh, hệ thống pháo phản lực bắn loạt, các tổ hợp tên lửa phòng không, cũng như không quân chiến thuật, tất cả những thứ này mang lại ưu thế đáng kể so với dân quân không có không quân.

Hôm 31/7, chính phủ Ukraine đã quyết định dành cho quân đội 791 triệu USD từ quỹ dự trữ ngân sách, còn bộ Tài chính Ukraine đã phát hành công trái trị giá 4,12 triệu USD– tiền thu được sẽ được bộ này đưa vào ngân sách để “cấp kinh phí cho các Lực lượng vũ trang và củng cố tiềm năng quốc phòng của nhà nước”. Ngoài ra, quốc hội Ukraine trong phiên họp kín ngày 31/7 đã thay đổi luật thuế, theo đó Ukraine sẽ có việc thu quân sự lâm thời ở mức 1,5% lương của các công dân đang làm việc. Chính phủ có kế hoạch thu được từ khoản này 241 triệu USD, dự kiến sẽ chi cho các Lực lượng vũ trang.

Cùng trong hàng ngũ với binh sĩ Ukraine trong xung đột ở Đông– Nam đất nước còn có các tiểu đoàn gọi là phòng vệ lãnh thổ, phần lớn được tài trợ bởi giới kinh doanh lớn và trung bình. Theo tin của các phương tiện thông tin đại chúng, riêng chỉ trên lãnh thổ tỉnh Donetsk có tám đơn vị như vậy tham chiến với dân quân. Một phần trong đó được doanh nhân Ukraine nổi tiếng Igor Kolomoiskiy tài trợ. Theo tin của tạp chí Forbes, ông này mỗi tháng chi gần 10 triệu USD từ tài khoản của mình để trả lương cho 3 nghìn chiến binh và nuôi dưỡng, cấp quân trang và nhiên liệu cho họ. Ngoài ra, các đơn vị tương tự như vậy nhận tiền tài trợ của thị trưởng Kiev Vitaliy Klichko và thủ lĩnh đảng Cấp tiến Oleg Lyashko.

Cụ thể, tham gia vào chiến dịch đặc biệt có tiểu đoàn Artemovsk có gần 50 quân do Konstantin Mateichenko chỉ huy, tiểu đoàn Dnepr– 1 quân số gần 300 người, tiểu đoàn Dnepr– 2, tiểu đoàn Donbass đứng đầu là Semen Semenchenko, tiểu đoàn phòng vệ lãnh thổ Kiev– 1, tiểu đoàn phòng vệ lãnh thổ Prikarpatiye, tiểu đoàn phòng vệ lãnh thổ Ukraine quân số gần 100 người, cũng như tiểu đoàn Kharkov– 2.

Đầu tháng 7,  hãng tin Ucrinform đưa tin, là tiểu đoàn tình nguyện Azov quân số 300 người cũng do Kolomoiskiy tài trợ đã được chuyển đến tỉnh Donetsk– trước đó nó có 2 tháng ở Berdyansk tỉnh Zaporozhiye. Ở tỉnh Lugansk có tiểu đoàn phòng vệ lãnh thổ Aidar quân số gần 150 người. Tiểu đoàn này được thành lập hồi tháng 5 năm nay, gồm lính tình nguyện ở các tỉnh Lugansk, Volyn, Kharkov và Ivano– Frankovsk, Crimea, Donetsk và Kiev, cũng như những thành viên tích cực của Maiđan.

Theo thông báo của bộ Quốc phòng Ukraine, ngày 17/6 tiểu đoàn Aidar không hợp đồng với chỉ huy chiến dịch đặc biệt đã quyết định tổng công kích dân quân ở Lugansk, nhưng rơi vào phục kích và dù đã có viện binh đến vẫn bị thương vong nặng. Người đứng đầu nước cộng hòa nhân dân Lugansk tự xưng Valeriy Bolotov tuyên bố, là dân quân thực tế đã tiêu diệt hoàn toàn tiểu đoàn Aidar. Sau vụ này Bộ Quốc phòng Ukraine đã gọi số còn lại về và quyết định giải thể nó, tuy nhiên Tổng thống đã dừng quyết định này lại.

Theo chủ tịch Trung tâm Phân tích địa chính trị quốc tế thượng tướng Leonid Ivashov, các đơn vị của Kolomoiskiy trang bị kém hơn quân chính quy, song họ cũng có súng bộ binh tự động, súng phóng lựu cầm tay, tăng thiết giáp, pháo binh đi cùng và hệ thống pháo phản lực bắn loạt. Ông Ivashov nói: “Đây là các loại vũ khí mới mua sắm, nhưng số lượng được trang bị không nhiều”.

Theo tin của tổng biên tập tạp chí “Phòng vệ quốc gia” Igor Korotchenko dựa vào các nguồn tin quân sự Ukraine của mình, hồi tháng 5 năm nay các tiểu đoàn của Kolomoiskiy đã nhận được vũ khí bộ binh, súng phóng lựu, xe tăng và phương tiện phòng không PVO theo chỉ thị của tổng thống.

Korotchenko nói với RIA Novosti: “Cụ thể đã chuyển giao 6 xe tăng T– 64, 9 xe chiến đấu bộ binh, 12 xe phóng tên lửa bắn loạt Grad, cũng như các tổ hợp tên lửa phòng không Strela– 10, Shilka và Buk".

Ngoài quân đội và các tiểu đoàn phòng vệ lãnh thổ, bên phía binh sĩ Ukraine còn có sự tham chiến của Cận vệ Quốc gia và Right sector.

Cận vệ Quốc gia Ukraine là các đơn vị vũ trang trong tổ chức của Bộ Nội vụ Ukraine được khôi phục lại sau các sự kiện ở Crimea, bao gồm đại diện của Bộ đội bộ Nội vụ, chiến binh của cái gọi là tự vệ của Maiđan và thành viên các tổ chức dân tộc cực đoan. Chủ yếu Cận vệ Quốc gia là bộ binh nhẹ, tác chiến khi có thiết giáp yểm hộ. Quân số của Cận vệ Quốc gia hơn 30 nghìn người, theo giới quân nhân Ukraine, trong tương lai lực lượng này có thể lên đến 60 nghìn.

Các lực lượng chủ yếu của các phân đội Cận vệ Quốc gia– gần 3 nghìn người– tập trung ở gần Lugansk. Còn một đơn vị quân số gần 200 người kiểm soát điểm dân cư Belolutsk trong tỉnh Lugansk. Cận vệ Quốc gia thực tế được trang bị như quân chính quy: binh sĩ có súng bộ binh tự động, súng phóng lựu cầm tay, tăng thiết giáp, pháo binh, hệ thống pháo phản lực bắn loạt, các tổ hợp tên lửa phòng không và không quân.

Chủ tịch liên hiệp cựu binh các phân đội chống khủ‌ng b‌ố Alpha Sergei Goncharov nhận định, là Cận vệ Quốc gia nhận được sự cung cấp thêm đáng kể từ khối tài chính do Mỹ viện trợ. Đồng thời chuyên gia này không coi lực lượng này là nguy cơ đáng kể. Theo ông này, Cận vệ Quốc gia là “tập hợp những kẻ đánh nhau vì tiền”, vì vậy không thể đánh giá đó là một đơn vị vũ trang nghiêm túc.

Thành viên Right sector – nhóm cực hữu không có tổ chức chính thức được đăng ký hoạt động tập hợp những thành viên tích cực của nhiều tổ chức dân tộc cực đoan Ukraine– đã trở nên nổi tiếng trong xung đột với Bộ đội bộ Nội vụ Ukraine và phân đội đặc nhiệm của Ukraine trong các hoạt động phản kháng ở Maiđan tại Kiev. Hiện các đội Right sector quân số mỗi đội khoảng 40 người hoạt động ở các tỉnh Donetsk và Lugansk. Họ được trang bị vũ khí bộ binh tự động và thiết giáp.

Bất chấp sự đa dạng của trang bị kỹ thuật không quân và bộ binh có trong trang bị của quân đội Ukraine, trong những tháng xung đột đầu tiên ở Đông– Nam đất nước đã thấy rõ sự sẵn sàng chiến đấu thấp của các phân đội. Một trong những nguyên nhân chính của tình trạng này là bộ Quốc phòng cung cấp không đủ kinh phí và, như là hệ quả, là thiếu kinh phí để cải tiến và mua sắm vũ khí mới.

Theo cựu quân nhân đặc nhiệm Sergei Goncharov, nguy cơ quân sự nghiêm trọng nhất trong xung đột ở Đông– Nam đất nước là hỏa lực còn lại của quân đội Ukraine. Goncharov nói: “Như chúng ta thấy, họ ít khi đánh trực diện với dân quân, họ gây sức ép bằng hỏa lực mà họ có trong tay”.

Chủ tịch Trung tâm phân tích địa chính trị quốc tế thượng tướng Leonid Ivashov cho rằng chưa hề có bất cứ sự đổi mới đáng kể nào trong quân đội Ukraine từ thời Liên Xô đến nay. Ông Ivashov giải thích: “Họ mặc quân trang cũ. Vâng, có thêm trong trang bị mấy chiếc xe tăng hiện đại, nhưng chỉ có vậy thôi”. Đồng thời ông Ivashov đánh giá, là tuy vậy quân đội Ukraine trang bị tốt hơn các lực lượng khác đang đánh nhau với dân quân.

Liên quan đến hiệu quả của các tổ chức quân sự tư nhân thì theo các chuyên gia, theo kết quả hai tháng nó vẫn ở mức cũ. Các chuyên gia giải thích việc này là do sự thiếu các chuyên gia được huấn luyện để có khả năng khai thác sử dụng trang bị kỹ thuật quân sự phức tạp, việc phải huấn luyện thêm ngay trong thời chiến dẫn đến tai nạn. Ngoài ra, chỉ huy các tiểu đoàn phòng vệ lãnh thổ không tham gia lập kế hoạch tác chiến của cụm quân tham gia ATO (АТО– Chiến dịch chống khủ‌ng b‌ố), tự ra quyết định sử dụng vũ khí.

Đương nhiên các tiểu đoàn phòng vệ lãnh thổ không có các chỉ lệnh và chỉ thị tác chiến như trong quân đội, nguồn tin ở bộ Quốc phòng Ukraine khẳng định với RIA Novosti. Do đó, theo nguồn tin này, các đội quân sự hóa ngay hiện nay đã được dùng để phân chia khu vực ảnh hưởng, chiếm đoạt các xí nghiệp và phân xử với các đối thủ cạnh tranh không được ưa thích, mà khu vực sử dụng vượt xa khỏi ATO. Nguồn tin này nói: “Điều này thật đáng buồn, bởi vì cái được mang ra đổi chác không còn chỉ là một tổ chức như Berkut  mà là cả quân đội”.