Con đường dẫn đến cấm (nói theo người địa phương, nghĩa là rừng) nay đã bê-tông hóa mới tinh. Người dân chỉ cần dăm phút chạy xe máy là đến tận bìa rừng, thay vì lội bộ cả tiếng đồng hồ như trước. Chúng tôi bỏ xe máy bên đường, bước vào con đường nhỏ ngoằn ngoèo dẫn vào cấm mọc đầy hoa mua, hoa sim tím. Chỉ cách mấy bước chân thôi mà không khí dường như nhẹ tênh. Tiếng con chim chào mào hót véo von hòa giọng cùng bè bạn trên ngọn các loại cây huỷnh, chò, giáng hương… phủ kín dây leo, khiến du khách cảm giác như lạc vào cõi phiêu bồng.
Rừng Cấm bảo vệ thôn làng
Ông Trần Kim Hùng, nguyên trưởng thôn Đại Bình, dù tuổi chỉ vào hàng con cháu so với các bậc cao niên ở ngôi làng bên sông Thu Bồn nhưng lại được xem là người thuộc lòng chuyện làng, người đi đầu trong việc bảo vệ rừng Cấm, vừa đi vừa rủ rỉ kể chuyện: “Dân ở đây không ai biết chính xác khu cái Cấm ni bao nhiêu tuổi. Chỉ biết từ khi sinh ra và lớn lên thì rừng đã có rồi. Mỗi khi mùa lũ về, nước sông Thu Bồn cuồn cuộn dâng cao như muốn nhấn chìm cả làng. Lúc đó, Cấm như ngôi nhà trên cao để dân chạy tránh lụt. Ngày trước, người ta còn làm chuồng trâu, bò ở trong rừng nhiều lắm, phòng lúc nửa đêm nước dâng bất thình lình, gia súc vẫn có chỗ an toàn tránh mưa bão. Bây giờ, có chủ trương bảo vệ Cấm, nên người dân dời chuồng trâu, chuồng bò ra rẫy xa”.
Đối với dân làng Đại Bình, Cấm được xem như báu vật được tiền nhân gầy dựng và trao lại cho hậu thế. Từ trên cao nhìn xuống, Cấm như tấm bình phong ưỡn tấm ngực to lớn che chắn cho làng mỗi khi có mưa to gió lớn. Hệ thống cây rừng lớn nhỏ đan xen, rậm rịt dây leo tầng tầng lớp lớp như chiếc máy điều hòa khổng lồ tạo nên khí hậu mát mẻ cho ngôi làng. Hơn ai hết, người dân trong làng hiểu rõ ngoài mạch nước ngầm sông Thu Bồn cung cấp độ ẩm cho đất thì rừng Cấm chính là “van điều hòa” sinh thái quý giá của làng.
Đứng dưới những tán cây rừng xanh um, cành lá đan xen, bầu trời hiện ra trên đầu là những ô nhỏ xanh lơ dịu nhẹ. Chỉ tay về dãy núi Ngang trước mặt, ông Hùng cho biết, dù Đại Bình mỗi năm “gồng mình” đón hàng chục cơn bão lũ nhưng làng vẫn luôn là chốn bình yên bởi địa thế do trời sắp đặt. Mùa mưa, gió từ sông Thu Bồn quật vào làng đã có cây rừng và núi Ngang chắn, làm giảm tốc độ rồi yếu dần. Lũ lớn thì chạy lên Cấm trú chờ nước rút. Mùa hè thì khỏi phải nói, Cấm như chiếc dù xanh khổng lồ đặt giữa làng che cái nắng hè thiêu đốt. Đó là chưa kể mỗi năm cây lá trong rừng rụng xuống, tạo thành lớp mùn vừa giữ ẩm cho đất, vừa tạo thành nguồn phân bón tự nhiên không bao giờ cạn…
Không người canh giữ nhưng Cấm vẫn uy nghiêm tồn tại hàng trăm năm nay theo kiểu “làng trong rừng và rừng giữa làng”. Anh Nguyễn Thanh Tuyền, trưởng thôn kiêm giám đốc HTX Nông nghiệp Du lịch dịch vụ Đại Bình cho biết: “Thực ra đến năm 2017, làng mới có một bản hương ước bằng giấy trắng mực đen bổ sung cho quy ước năm 1988. Trong đó, Điều 16 quy định về bảo vệ và phát triển rừng Cấm. Có lẽ do hiểu được tác dụng quý giá của rừng Cấm nên mỗi một người dân đều tự ý thức gìn giữ, không xâm phạm, chặt đốn cây hay săn bắt động vật… Không những thế, mỗi năm vào các dịp lễ, Tết, hội hè, chính quyền và các hội, đoàn thể đều vận động nhân dân trồng thêm rừng mới ở khu vực đất trống”.
Mới đây, trong khuôn khổ ngày hội Văn hóa - Du lịch Đại Bình 2022 diễn ra vào trung tuần tháng 8 vừa qua, UBND huyện Nông Sơn đã tổ chức lễ phát động trồng cây gây rừng tại rừng Cấm. Bà Trần Thị Út - du khách đến từ xã Duy Thu, huyện Duy Xuyên, nhờ anh em trồng giúp mình một cây ươi. “Tôi rất thích ăn trái ươi, dù không phải là người dân Nông Sơn nhưng vẫn trồng cây ươi ở rừng Cấm. Biết mô sau này có dịp lên Đại Bình lại được hái trái ươi do mình trồng”, bà nói.
Giờ thì mùa thu đang dịu dàng đi qua khu rừng Cấm bằng những bước nhỏ, để lại sau lưng thảm lá vàng phủ kín mặt đất. Những cây non vừa mới được trồng sau một tháng đã bắt đầu bén rễ vào đất làng.
Ông Trần Kim Hùng bên các cây quý đã được gắn biển
Khỏe nhờ rừng
Xưa nay, người dân Đại Bình vẫn luôn tin rằng chính không gian sống xanh mát và những loại thảo dược quý hái từ rừng Cấm đã giúp bà con ở đây sống khỏe và sống thọ hơn. Hôm trước ghé thăm ngôi nhà cổ của cụ Nguyễn Quốc Tín, từ ngày cụ ông mất, cụ bà sống vui vầy cùng cô con gái lớn. Ngồi trước hiên nhà, cụ bà nhấp nháp chén nước lá hái từ Tết Đoan Ngọ chậm rãi trò chuyện với khách: “Lá ni là hái trên Cấm về đó. Tốt lắm đó nghe. Tiêu thực, tan mỡ máu, đỏ da thắm thịt! Dân ở đây uống nước lá, nước chè xanh quanh năm. Khỏi lo bệnh tật…”.
Vậy đó, người dân địa phương tự hào khi làng mình có nhiều loại thảo dược rất quý được gìn giữ ở rừng Cấm như giảo cổ lam, cây dây gắm.... Theo khảo sát của giới chuyên môn, tuy rừng Cấm có diện tích không lớn (11,5 hecta) nhưng có nhiều "danh mộc" như huỷnh, giáng hương, mít nài, mù u, trai. Đặc biệt, trong rừng Cấm có 51 cây huỳnh đàn, đây là cây gỗ quý hiếm, có tên trong Sách đỏ Việt Nam được xếp hạng ở thang VU - sẽ nguy cấp, cần có biện pháp bảo vệ, phát triển nguồn gen.
Vừa mới chạm tay vào ngưỡng cửa du lịch mấy năm nay, mô hình “nhà vườn” của Đại Bình đã chinh phục người thưởng lãm với chất lượng đạt tiêu chí “xanh, sạch, ngon”. Trong không gian vườn nối tiếp vườn, sau lưng là núi, trước mặt là những bến sông, làng đã trở thành điểm đến hữu tình không thể bỏ qua đối với du khách gần xa.
