Theo hai học giả Singapore, Việt Nam đã ngay lập tức phản ứng trước hành động Trung Quốc hạ đặt giàn khoan trong vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam. Nhưng nếu xung đột tiếp tục leo thang, liệu Việt Nam có phải quốc gia duy nhất phản ứng quyết liệt hay các nước khác trong khu vực cũng sẽ đáp trả (Trung Quốc)?

Những nước khác đòi hỏi chủ quyền ở biển Đông như Brunei, Malaysia và Philippines cần thể hiện thái độ. Manila đã khiến Bắc Kinh nổi giận khi kiện Trung Quốc ra tòa án quốc tế và mới đây bắt giữ các ngư dân Trung Quốc đánh bắt trong vùng biển tranh chấp. Tổng thống Philippines còn so sánh Trung Quốc với phát xít Đức. Theo hai học giả Singapore, Brunei và Malaysia thường phản ứng mềm mỏng, nhưng nay họ cần phải cứng rắn hơn; gần đây, tàu Trung Quốc tiến sát bờ biển hai quốc gia này.

Hai học giả Singapore cho rằng, việc cần làm là thúc đẩy một giải pháp hòa bình phù hợp luật pháp quốc tế và đẩy nhanh đàm phán một bộ quy tắc ứng xử mà hai bên đã cam kết. Nếu những quan ngại tiếp tục tăng lên, ASEAN được trông đợi sẽ lên tiếng. Cần phải đặt hành động của Trung Quốc trong bối cảnh rộng lớn hơn là Bắc Kinh đang tranh chấp với Tokyo quần đảo Senkaku/Điếu Ngư, đã thiết lập vùng nhận diện phòng không trên biển Hoa Đông...

Cũng cần lưu ý động thái của Trung Quốc diễn ra ngay sau chuyến công du châu Á của Tổng thống Mỹ Barack Obama với trọng tâm là tái cam kết an ninh. Hành động của Trung Quốc có thể được hiểu như một lời đáp trả chính sách “xoay trục” châu Á của chính quyền Obama.

Theo hai học giả Singapore, Trung Quốc đã ranh mãnh nhằm vào Việt Nam chứ không phải một đồng minh của Mỹ; mỗi bước đi riêng rẽ theo mưu đồ của Trung Quốc có vẻ không đáng kể. Nhưng xét tổng thể, chúng được Trung Quốc cố gắng dàn dựng từng bước một nhằm thay đổi hiện trạng theo hướng có lợi cho họ. Phó Tổng thống Mỹ Joe Biden và Bộ Ngoại giao Mỹ đã coi hành động của Trung Quốc là “khiêu khích và vô ích”.

Theo Reuters hôm 21/5, phát biểu tại Hội nghị Thượng đỉnh lần thứ tư về Phối hợp hành động và Các biện pháp xây dựng lòng tin ở châu Á, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình cam kết tìm cách giải quyết hòa bình các tranh chấp với các quốc gia khác, đặc biệt là tranh chấp trên biển Đông và Hoa Đông. “Không nước nào nên cố thống trị vấn đề an ninh khu vực”, ông Tập nói. Mặc dù không nêu tên Mỹ trong bài phát biểu của mình, nhưng ông Tập cũng cảnh báo các nước châu Á về việc tăng cường liên minh quân sự chống Trung Quốc, cho rằng không có lợi cho an ninh khu vực.

Phát biểu của ông Tập được đưa ra trong bối cảnh Trung Quốc ngang ngược hạ đặt giàn khoan trong vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam và sau khi một số nước châu Á tìm cách củng cố quan hệ an ninh với Mỹ. Truyền hình Trung Quốc phát trực tiếp hình ảnh đón quan khách của hơn 40 quốc gia và tổ chức, nhưng lại cắt cảnh ông Tập bắt tay đại diện Nhật Bản, Việt Nam và Philippines.