LTS: Tên tuổi của Đại tướng Võ Nguyên Giáp gắn liền với hai cuộc kháng chiến thần kỳ, giành độc lập tự do của dân tộc. Vì vậy, khi Đại tướng ra đi đã làm thức tỉnh giá trị của tình đoàn kết dân tộc, và cũng xuất hiện thêm những thông tin sai lệch về năm sinh của Đại tướng. Báo Giáo dục Việt Nam xin gửi tới độc giả những chia sẻ của nhà sử học Dương Trung Quốc - người đã dành rất nhiều thời gian, tâm sức để nghiên cứu về cuộc đời của Đại tướng.
Đại tướng Võ Nguyên Giáp sinh ra ở một miền quê rất nghèo, ở khúc ruột miền Trung. Tỉnh Quảng Bình có phía Tây giáp núi, phía Đông có biển và đó là vùng đất hẹp nhất nước, chỗ rộng nhất khoảng 90km, chỗ hẹp nhất chỉ chừng 40km thôi. Đó là khúc thắt của địa hình Việt Nam chúng ta và đấy là một nơi đã từng đương đầu với những thử thách lịch sử và thử thách trước thiên nhiên.
Đặc biệt, con sông Lệ Thủy chảy qua khu vực thôn An Xá là quê của Đại tướng có lẽ là một vùng đất không những nghèo mà cũng gian nan. Trong quá khứ, chúng ta đều nhớ đến thời kỳ lịch sử Trịnh - Nguyễn phân tranh, con sông Gianh cắt ngang tỉnh Quảng Bình từng là nơi phân ranh Nam - Bắc, Đàng trong - Đàng ngoài. Và cũng một thời kỳ từng chinh chiến thường nổ ra ở đây. Người ta cũng hay dùng từ "hận sông Gianh" để nhớ lại một thời khắc nghiệt của lịch sử. Có một nhà sử học đứng bên kia chiến tuyến, cũng quê ở Quảng Bình, tên là Đỗ Mộng (từng là Đại tá đứng đầu cơ quanAn ninh ở Sài Gòn, sau 1975 ông ta sang Mỹ sống cũng đã viết một cuốn hồi ký rất sâu sắc).
Cuốn sách hồi ức của một người lưu vong đã nói về quê hương của mình ở hai bên bờ sông Lệ Thủy, nơi ấy tụ hội những nhân vật lịch sử làm thay đổi, xáo trộn lịch sử Việt Nam. Mạn Bắc sông Lệ Thủy là quê hương Đại tướng Võ Nguyên Giáp, còn phía Nam có quê hương của ông Ngô Đình Diệm - một người đứng ở chiến tuyến bên kia. Con mắt của một người Quảng Bình như ông Đỗ Mộng muốn xoay quanh vùng đất ấy để nói cái "địa linh nhân kiệt".
Nhân kiệt ở đây để nói những nhân vật đã có vị trí trong lịch sử của một thời. Tôi muốn mở rộng ra một chút để mọi người thấy quê hương của Đại tướng tuy nghèo, nhưng nó tích tụ ở đây rất nhiều những vấn đề lịch sử. Thân sinh của Đại tướng cũng giống rất nhiều người ở đây là trí thức ở nông thôn, là những người có học, tuy đỗ đạt không cao nhưng là những người tiếp thu nền quốc học của dân tộc. Mẹ của Đại tướng là một người phụ nữ chân chì hạt bột. Còn bố của Đại tướng - ông Võ Quang Nghiêm đặt tên cho con mình là Võ Giáp (không có đệm).
Thời gian trước kia, một số nhà nghiên cứu lịch sử nước ngoài đã lục tìm được trong hồ sơ lưu trữ của chế độ thực dân cũ một giấy khai sinh rất đầy đủ có chữ ký của bố, chữ ký của người làm chứng, có chữ ký của Chánh Tổng, Lý Trưởng theo đúng quy định của pháp lý đương thời. Chỉ có điều nó được đăng ký vào năm 1934, chứ không phải từ khi Đại tướng ra đời. Vì vậy nó có một chi tiết liên quan đến ngày sinh tháng đẻ của Đại tướng, mà căn cứ vào giấy khai sinh ấy thì đại tướng lại sinh ngày 10/9/1910, trước khi so với ngày sinh 25/8/1911.
Tôi nói chi tiết này để chia sẻ vấn đề với người làm Sử, để các bạn trẻ nhận ra cái gì là thật, cái gì là không thật trong lịch sử. Nếu nhìn vào giấy tờ Đại tướng khi qua đời là 104 tuổi cơ, theo cách tính của dân gian chúng ta chứ không phải 103. Đã có lần tôi được nghe giáo sư Trần Văn Giàu nói rằng "Hình như anh Văn hơn tôi 1 tuổi", mà giáo sư Trần Văn Giàu sinh năm 1911.
Khi chúng tôi đưa vấn đề này với gia đình, với văn phòng của Đại tướng cũng như với Đại tướng thì được trả lời rằng câu chuyện này cũng đã từng được đặt ra và Đại tướng nói rằng giấy khai sinh ấy được khai năm 1934 là khi đã trưởng thành rồi. Lúc ấy, Đại tướng đã bước vào con đường của một thanh niên trí thức sau khi tốt nghiệp cử nhân, cũng như chúng ta bước vào đời nên phải hoàn thiện những giấy tờ nên được khai sau. Đại tướng luôn nói đến một bằng chứng không thể khác được là lời chứng của mẹ - một người phụ nữ nông thôn có tư duy rất đơn giản, nhưng cũng rất chính xác: Đó là năm Hợi, đó là "ngày tháng 7 nước nhảy lên bờ". Và cái ngày sinh ra cậu bé Võ Giáp ấy là nước lụt dâng lên. Tất cả bằng chứng ấy chứng minh rằng ngày sinh chính thức của Đại tướng cho đến bây giờ vẫn là ngày 25/8/1911.
Nhà sử học Dương Trung Quốc nhắn nhủ các bạn trẻ cần phải hiểu được cái gì là thật, và cái gì là không thật trong lịch sử.
Năm 1911 còn có một dấu mốc hết sức có ý nghĩa nó liên hệ đến cuộc đời sau này của Đại tướng. Như chúng ta đã biết, ngày 5/6/1911 từ bến Cảng Nhà Rồng có một người thanh niên là Nguyễn Ái Quốc mới 21 tuổi đã bắt đầu cuộc hành trình tìm đường cứu nước, để đến 29 năm sau thì trở về sát với biên giới đất nước (năm 1940). Năm 1940 cũng là năm đầu tiên Võ Nguyên Giáp được gặp Bác Hồ.
Chúng ta biết rằng, một người con ở trong một gia đình tri thức nghèo, ở một vùng quê nghèo nhưng cũng là một truyền thống dân tộc là càng nghèo bao nhiêu thì ý chí học hỏi càng lớn bấy nhiêu. Đó là một di sản, một tập quán, một giá trị rất phổ biến ở Việt Nam chúng ta. Võ Giáp đã ra Huế và học ở trường trung học nổi tiếng nhất nơi đào tạo ra rất nhiều những lớp trí thức lớn trong đó có những nhà cách mạng ở miền Trung - đó là ngôi trường Khải Định. Ở đó, Võ Giáp cũng trải qua những hoạt động rất giống Bác Hồ khi còn trẻ.
Năm 1908 khi Bác Hồ đang học ở đó thì đã tham gia phong trào thanh niên tri thức, học sinh yêu nước để ủng hộ những người nông dân nghèo khổ trong vụ Kháng thuế ở Trung Kỳ và vì thế bị đuổi học.
Đại tướng Võ Nguyên Giáp cũng vậy, khi tham gia những hoạt động yêu nước vào những năm 1930 thì ông cũng từng bị địch bắt vào tù. Sau đó, Võ Nguyên Giáp có cộng tác với một nhân vật rất nổi tiếng khi đó là cụ Huỳnh Thúc Kháng - người cùng với nhà cách mạng Phan Chu Trinh và những người theo tư tưởng Duy Tân tìm cách vận động phong trào dân chủ. Cụ Huỳnh Thúc Kháng lập ra một tờ báo nổi tiếng thời kỳ đó có tên là "Tiếng dân" và một trong những cây bút xuất sắc của tờ báo chính là Võ Nguyên Giáp.
Sau này, Võ Nguyên Giáp với sự trưởng thành, với khát khao muốn được học hỏi ông đã ra Hà Nội và ông đã theo học Khoa Luật của Trường Đại học Đông Dương, tốt nghiệp vào năm 1934 - thời điểm của một khúc quanh của lịch sử rất quan trọng.
Chúng ta biết rằng năm 1936, Mặt trận Bình dân lên cầm quyền ở nước Pháp và sau đó ảnh hưởng lên chính sách thuộc địa của nước Pháp, cho nên ta có một giai đoạn là cao trào vận động dân chủ 1936-1939. Đó là cơ hội không phải chỉ có phong trào dân chủ trong nước nói chung mà kể cả những người cộng sản cũng vận dụng cuộc đấu tranh của mình trong một bối cảnh cho phép hoạt động công khai và vận động... lúc đó Võ Nguyên Giáp trở thành một cây bút nổi tiếng của nhiều tờ báo hoặc bằng tiếng Việt, hoặc bằng tiếng Pháp là cơ quan ngôn luận của Đảng cộng sản dưới nhiều hình thức để tham gia vào cuộc vận động công khai đó. Và lúc đó là Võ Nguyên Giáp gắn mình với nhiều hoạt động của những nhà cộng sản nổi tiếng như: Trường Chinh, Phạm Văn Đồng và rất nhiều người hoạt động trong lĩnh vực báo chí.
