Năm 2017, 1.226 người được công nhận đạt tiêu chuẩn giáo sư (GS), phó giáo sư (PGS). Đây là con số cao kỷ lục trong 41 năm qua, thậm chí lớn hơn tổng số hai năm 2015, 2016.

Việc số lượng tăng đột biến khiến nhiều người nghi ngại chất lượng của các tân GS, PGS cùng tình trạng được cho là "cố vét" trong năm cuối áp dụng Quyết định 174.

Tiêu chuẩn giáo sư thấp hơn tiến sĩ

Theo tài liệu hướng dẫn xét công nhận đạt tiêu chuẩn chức danh GS, PGS năm 2017 do Hội đồng Chức danh Giáo sư Nhà nước ban hành, ứng viên năm nay được xét duyệt trên cơ sở tiêu chuẩn hợp nhất Quyết định số 174/2008/QĐ–TTg và Quyết định số 20/2012/QĐ–TTg.

Trong đó, việc công nhận chức danh phó giáo sư gồm 4 tiêu chuẩn. Điều đáng nói là không có tiêu chuẩn nào yêu cầu ứng viên phải có bài báo khoa học đăng trên tạp chí ISI/Scopus.

5 tiêu chuẩn công nhận chức danh giáo sư cũng không bao gồm yếu tố bài báo khoa học đăng trên tạp chí ISI/Scopus mà chỉ cần “có đủ công trình khoa học quy đổi theo quy định, trong đó có ít nhất 50% số công trình khoa học quy đổi từ các bài báo khoa học và 25% số công trình khoa học được quy đổi được thực hiện trong 3 năm cuối tính đến thời điểm hết hạn nộp hồ sơ”.

Trong khi đó, danh mục tạp chí được tính điểm bao gồm cả các tạp chí ISI/Scopus và tạp chí trong nước, tạp chí nội bộ trường với mức điểm quy đổi chênh lệch rất ít, từ 1,5 đến 1 điểm.

Rõ ràng, mức chênh lệch này không phù hợp với độ khó khi đăng bài trên tạp chí trong nước và tạp chí ISI/Scopus.

Theo Tiền Phong, xét theo khía cạnh này, tiêu chuẩn công nhận chức danh GS, PGS thấp hơn tiêu chuẩn tiến sĩ theo quy chế do Bộ GD&ĐT ban hành năm 2017.

Để được đăng ký đánh giá luận án, nghiên cứu sinh phải công bố tối thiểu hai bài báo về kết quả nghiên cứu của luận án. Trong đó, một bài đăng trên tạp chí ISI/Scopus hoặc hai báo cáo bằng tiếng nước ngoài trong kỷ yếu hội thảo quốc tế có phản biện hoặc 2 bài báo đăng trên tạp chí khoa học nước ngoài có phản biện.

Đây là năm cuối cùng áp dụng việc công nhận chức danh GS, PGS theo quyết định 174. Việc công nhận theo tiêu chuẩn mới được cho sẽ khó khăn hơn nhưng tiêu chuẩn vẫn chỉ ở mức xấp xỉ với quy chế đào tạo tiến sĩ.

Cụ thể, theo dự thảo của Bộ GD&ĐT, đến năm 2019, ứng viên thuộc nhóm ngành khoa học tự nhiên, kỹ thuật và công nghệ phải là tác giả chính và đã công bố được ít nhất hai bài báo khoa học trên tạp chí khoa học quốc tế thuộc hệ thống ISI, Scopus. Từ năm 2020, ứng viên phải có thêm ít nhất một bài báo khoa học. Nhóm ngành khoa học xã hội yêu cầu thấp hơn. Ứng viên phó giáo sư chỉ cần ít nhất một bài đăng trên tạp chí ISI/Scopus.

Giáo sư không đi dạy

Khoản 1 Điều 8 Quyết định 174 quy định tiêu chuẩn chung của chức danh GS, PGS là “có đủ tiêu chuẩn của nhà giáo theo quy định của Luật Giáo dục và các văn bản hướng dẫn thực hiện”.

Điều này đồng nghĩa với việc GS, PGS phải thực hiện nhiệm vụ truyền thụ kiến thức cho người khác, dù trên cương vị giảng dạy hay nghiên cứu. Trong khi thực tế, việc công nhận chức danh ở nước ta vẫn còn thiếu minh bạch khi nhiều người không giảng dạy vẫn mang danh GS, PGS.

Ở Mỹ, GS, PGS phải là người truyền thụ kiến thức cho người khác thông qua giảng dạy trực tiếp hoặc hướng dẫn sinh viên, nghiên cứu trong trong phòng thí nghiệm, trung tâm nghiên cứu. Ảnh: iStock.

TS Lê Viết Khuyến - nguyên Phó vụ trưởng Vụ Giáo dục Đại học, Bộ GD&ĐT - cho rằng PGS, GS chỉ là hư danh, nhiều người không nghiên cứu hay giảng dạy cũng xin được thỉnh giảng cho đủ tiết dạy còn làm hồ sơ. Xét đúng ra, GS, PGS phải là chức vụ giảng dạy tại các trường đại học, cao đẳng, do trường xét duyệt và công nhận dựa trên đánh giá, nhu cầu của trường.

Ví dụ, ở Mỹ, GS là người thuộc cơ sở giáo dục và viện nghiên cứu. Họ phải truyền thụ kiến thức, thông qua việc đứng lớp giảng dạy hoặc hướng dẫn sinh viên, nghiên cứu sinh tại phòng thí nghiệm, trung tâm nghiên cứu.

Chức vụ này gắn với nhiệm kỳ công tác tại trường, trừ một số trường hợp được giữ lại chức danh khi chuyển sang trường khác vẫn là giảng viên toàn thời gian. Nghỉ hưu đồng nghĩa việc thôi chức vụ GS, PGS. Những người đặc biệt xuất sắc sẽ được phong danh hiệu GS, PGS danh dự khi không còn giảng dạy.

Trong khi đó, ở nước ta, việc tước chức danh GS, PGS chỉ áp dụng với những người bị phát hiện không đủ tiêu chuẩn, sử dụng văn bằng, chứng chỉ bất hợp pháp, bị thu hồi, tước bằng tiến sĩ chuyên môn, bị kỷ luật buộc thôi việc, bị phạt tù giam, án treo. Nếu GS, PGS chủ động nghỉ việc hoặc chuyển công tác sang lĩnh vực không liên quan giảng dạy, nghiên cứu, họ vẫn giữ lại chức danh này.

Quy định hiện hành dẫn đến bất cập giáo sư không phải là người truyền đạt kiến thức mà có thể là doanh nhân, chính trị gia từng đi dạy hoặc xin dạy đủ tiết. Ngoài ra, khi đã được công nhận PGS, GS, họ có thể dừng việc nghiên cứu, giảng dạy, phấn đấu cho đủ bài đăng trên tạp chí khoa học trong nước và quốc tế.

Nhiều GS, PGS không có bài báo ISI/Scopus

Việc nghi ngờ chất lượng GS, PGS được công nhận năm nay hoàn toàn có căn cứ khi số người có bài báo đăng trên tạp chí khoa học thuộc danh mục ISI, Scopus rất thấp.

GS Trần Văn Nhung - Tổng thư ký Hội đồng Chức danh Giáo sư Nhà nước - khẳng định chất lượng GS, PGS năm nay không thay đổi. Ảnh: P.T.

Theo Tiền Phong, 56 tân GS có bài đăng trên tạp chí ISI/Scopus với tổng số bài đăng là 924 bài. Như vậy, 29 người được công nhận dù không có bài đăng trên ISI/Scopus, chiếm 34% tổng số tân GS năm nay.

Con số này ở PGS còn cao hơn, 53%, tức 609 người không có bài đăng trên tạp chí ISI/Scopus.

GS, PGS không có bài đăng trên tạp chí ISI/Scopus chủ yếu rơi vào các ngành thuộc khoa học xã hội. Cụ thể, 11 ngành trong tổng số 28 ngành có giáo sư được phong lần này không có bài báo ISI/Scopus nào, bao gồm tâm lý, ngôn ngữ, giáo dục học, công nghệ thông tin, luật học…

Về việc phong PGS, 13 người thuộc ngành Luật, 22 người ngành Ngôn ngữ học được công nhận không có bài trên tạp chí ISI/Scopus.

Ngành Khoa học an ninh, Khoa học quân sự chỉ có một người trong tổng 93 người được xét duyệt năm nay có bài đăng trên tạp chí danh tiếng quốc tế. Nhưng số lượng cũng rất hạn chế - một bài.

Ba trong số 32 PGS năm nay của ngành Giáo dục học có bài đăng trên tạp chí ISI/Scopus, số lượng là 4 bài. Con số này ở ngành Tâm lý học là hai trên tổng 17 người với 6 bài đăng. Ngành Triết học - xã hội - chính trị học có 26 phó giáo sư được xét duyệt nhưng chỉ có 2 người có bài báo trên ISI/Scopus.

Nguyên nhân dẫn đến tình trạng này nằm ở việc đăng bài của ngànhkhoa học xã hội trên các tạp chí quốc tế nổi tiếng khó hơn so với ngành KHTN. Ngoài ra, quy định cũng không bắt buộc ứng viên ngành này phải có bài đăng trên tạp chí thuộc ISI/Scopus.