Trong khi con trai tham gia và phát triển mạnh trong thế giới kinh doanh khốc liệt thì người cha luôn lặng lẽ ở bên với vai trò là một người cố vấn. Và khi khối tài sản khổng lồ đặt những áp lực mới lên cậu con trai tài ba, Gates cha lại bắt đầu hướng con trai vào các hoạt động từ thiện và gây dựng quỹ từ thiện tư nhân lớn nhất thế giới hiện nay.

Cho đến nay, mỗi khi nhà Gates cùng nhau ôn lại những kỷ niệm trong gia đình thì câu chuyện luôn được nhắc đến đó là về việc ông trùm phần mềm thế giới từng là một cậu bé khá cứng đầu năm 12 tuổi và đã dám gân cổ cãi mẹ ngay trên bàn ăn. Lúc đó Gates cha đã rất giận trước thái độ của cậu con trai và tạt nguyên cốc nước lạnh vào mặt cậu.

Lý do khiến mọi thành viên trong gia đình không bao giờ quên chuyện này là bởi rất hiếm khi Gates cha tỏ ra mất bình tĩnh đến vậy. Vụ việc cũng như một tín hiệu báo trước cho sự thay đổi lớn trong cuộc đời lẫy lừng của cậu bé Bill, đưa cậu bước vào con đường trở thành một Bill Gates, người được công chúng biết đến như người đồng sáng lập tập đoàn Microsoft và cũng là vị tỷ phú giàu nhất thế giới hiện nay.

Gates Sr năm nay 90 tuổi và là đồng chủ tịch quỹ từ thiện trị giá 30 tỷ USD của cậu con trai – Quỹ Bill & Melinda Gates. Ông là người không thích gây sự chú ý. Những chi tiết về cuộc đời ông mà công chúng biết đến, bao gồm sơ lược tiểu sử của ông tại quỹ, cho biết ông là một luật sư tại Seattle, từng là cựu chiến binh trong Thế Chiến thứ 2, là tình nguyện viên phi lợi nhuận và là cha của 3 người con.

Trong cuộc phỏng vấn với tạp chí Wall Street Journal, lần đầu tiên Gates cha, Bill Gates và cả gia đình đã chia sẻ nhiều câu chuyện trong nhà, bao gồm cả kinh nghiệm tư vấn cho Bill Gates khi còn là một cậu bé và việc ông sớm hứng thú với máy tính đã phần nào trở thành của một cuộc khủng hoảng trong gia đình.

Chính sự va chạm thỉnh thoảng giữa tính kỷ luật và sự tự do bên trong gia đình đã hình thành nên tính cách của Bill Gates.

Cha con Bill Gates trong một sự kiện về giáo dục (Ảnh: Bill & Melinda Gates Foundation)

Mối quan hệ giữa cha và con bước vào một giai đoạn mới khi ông trùm phần mềm bắt đầu làm việc toàn thời gian tại Quỹ Gates từ cuối năm 2008. Trong suốt 13 năm trước đó, Gates cha luôn là thành viên duy nhất trong gia đình Gates làm việc hàng ngày tại quỹ, bắt đầu từ khi nó mới được hình thành tại nhà của ông và phát triển nó trong khi cậu con trai dành hơn chục năm cuối cùng của mình trong vai trò điều hành Micrsoft. Và giờ là lần đầu tiên hai cha con trực tiếp làm việc cùng nhau.

Với chiều cao hơn 2m, Bill Gates Sr gần như cao hơn con trai mình cả cái đầu. Ông cũng là người cởi mở hơn Gates con nhưng cả hai cha con đều là những người có bộ óc thông minh sắc bén và thẳng thắn tới mức nhiều người cho rằng họ hơi cộc cằn.

Ông không phải là người dễ thể hiện cảm xúc và đánh giá thấp vai trò của mình trong cuộc sống của cậu con trai nổi tiếng. “Là một người cha, tôi chưa bao giờ nghĩ rằng cậu con trai đã lớn lên trong ngôi nhà của mình, được mình nuôi dưỡng và mang họ của mình lại có ngày trở thành ông chủ của mình. Nhưng đó lại là sự thật” – Gates Sr phát biểu tại cuộc họp nhóm các nhà lãnh đạo phi lợi nhuận năm 2005.

Giai đoạn đầu cậu bé ưa tranh cãi – “bắt đầu từ lúc cậu bé được khoảng 11 tuổi” – Gates Sr cho biết tại một trong cac buổi phỏng vấn ông. Đó là khi cậu bé Bill biến thành một người lớn và không ngừng khiến cả nhà đau đầu.

Trước đó, cả gia đình Gates đều sống trong yên bình. Ông Gates Sr và vợ, bà Mary có tất cả 3 người con, Kristi, Bill (sinh năm 1955) và Libby. Cả nhà đều rất gắn bó với nhau và thích cùng thi đấu trong các môn như chơi cờ, đánh bài và bóng bàn. Và trong các dịp lễ: những bữa tối chủ nhật hàng tuần, hay kỳ nghỉ lễ Giáng Sinh, mọi thành viên trong gia đình đều mặc các bộ đồ ngủ giống nhau.

Tuy luôn sát sao đến cuộc sống của các con nhưng đôi khi ông Gates Sr vẫn có phần nào xa cách, điều mà các con ông cho rằng có thể là do khoảng cách thế hệ.

Chính vóc người cao lớn của ông, cùng với đặc thù của nghề luật sư khiến ông luôn cẩn trọng lựa lời mỗi khi nói khiến đôi khi ông có vẻ khá nghiêm khắc. “Ông về nhà, ngồi xuống ghế và ăn tối nhưng chưa bao giờ có những cử chỉ âu yếm như dang tay ôm tôi” – Kristi Blake, cô con gái cả của ông cho biết.

Phần lớn việc giáo dục con cái hàng ngày đều do bà Mary đảm trách trong khi ông Gates Sr dành thời gian để xây dựng sự nghiệp tại công ty luật của mình ở Seattle.

Là con gái của một ông chủ nhà băng ở Seattle, bà Gates từng là một vận động viên và sinh viên giỏi thời còn học trung học và đại học, nơi bà gặp gỡ người chồng của mình. Sau đó bà dành toàn bộ thời gian trong vai trò tình nguyện viên và làm việc trong ban lãnh đạo của tập đoàn.

Bà Gates luôn động viên các con phải nỗ lực học tập, chơi thể thao và học nhạc (Bill Gates từng học kèn trombone và cũng có đôi chút thành tựu).

Bà cũng là người thiết lập kỷ luật trong nhà, điều mà bà được thừa hưởng bởi sự giáo dục từ gia đình khá giả của mình. Bà muốn tất cả các con phải ăn mặc gọn gàng, luôn đúng giờ và thân thiện với mọi vị khách tới chơi nhà. Và cậu bé Bill luôn là người nghiêm túc chấp hành hầu hết mọi yêu cầu của mẹ.

“Bà là người mẹ bận rộn nhất và luôn kỳ vọng rất lớn ở tất cả chúng tôi. Không chỉ là về thứ hạng hay những vấn đề tương tự mà còn cả về cách chúng tôi cư xử nơi công cộng, cách chúng tôi giao tiếp với mọi người” – cô em gái của Bill chia sẻ.

Cuộc đối đầu giữa mẹ và con trai

Khi còn nhỏ Bill Gates rất chăm học. Ông đã đọc xong toàn bộ tuyển tập Bách khoa toàn thư thế giới. Cha mẹ cũng cổ vũ việc đọc sách của ông bằng cách sẵn sàng mua bất cứ quyển sách nào mà ông muốn.

Nhưng dần dần họ bắt đầu lo lắng vì dường như ông thích đọc sách hơn là giao tiếp với mọi người. Họ cố gắng thay đổi điều này bằng cách phân công ông đảm nhận vai trò đón khách trong các bữa tiệc của mình và phục vụ trong các công việc của cha mình.

Sau đó, theo lời kể của Gates cha, ở tuổi 11 trí tuệ của Bill Gates bỗng phát triển mạnh và thường xuyên làm khó cha mẹ bằng các câu hỏi về những vấn đề quốc tế, kinh doanh và bản chất của cuộc sống.

“Điều đó thật thú vị và tôi nghĩ rằng nó thật tuyệt. Giờ đây tôi có thể nói với các bạn rằng bà nhà tôi không mấy thích việc này. Nó khiến bà ấy cảm thấy phiền” – Gates Sr cho biết.

Cha con Bill Gates chụp hình tại công viên điêu khắc Olympic tại Seattle, công trình được giám sát bởi bà Mimi Gates, mẹ của Bill Gates (Ảnh: Gia đình Bill Gates)

Cậu con trai đã kháng cự lại bản năng muốn kiểm soát mình của người mẹ, khiến cả hai luôn ở thế đối đầu nhau. Tất cả mọi thứ mà bà mong đợi ở cậu con trai của mình – giữ phòng sạch sẽ, ăn cơm tối đúng giờ, không cắn bút chì – bỗng chốc trở thành một mối bất hòa lớn. Cả hai thường xuyên rơi vào các cuộc tranh luận gay gắt.

“Anh ấy thật khó chịu”, bà Armintrout nói về anh trai của mình.

Và ông Gates Sr luôn đóng vai trò là người hòa giải trong nhà. “Cha luôn tách hai người ra và giúp cả hai bình tĩnh lại” – chị cả Blake kể lại.

Đỉnh điểm các cuộc chống đối của cậu bé Gates là trong một bữa ăn tối, khi đó cậu khoảng 12 tuổi. Cậu đã hét lên với mẹ ngay trên bàn ăn, theo cách mà cựu chủ tịch tập đoàn Microsoft miêu tả mỗi khi nhớ lại là “một đứa trẻ cực kỳ cay độc và thô lỗ”.

Chính điều đó đã khiến Gates cha, một người luôn hòa nhã và hiếm khi mất bình tĩnh đã tạt cả cốc nước vào mặt cậu con trai của mình.

Ông Gates Sr và vợ đã đưa cậu con trai tới gặp bác sỹ tâm lý. “Cháu đang trong cuộc chiến với cha mẹ của mình để xác định xem ai là người được giành quyền kiểm soát” – Bill Gates nói với chuyên gia tư vấn. Chuyên gia tư vấn đã nói lại với cha mẹ cậu rằng con trai của họ cuối cùng sẽ là người chiến thắng trong cuộc chiến giành độc lập này và cách tốt nhất là họ nên xoa dịu cậu.

Ông Gates Sr hoàn toàn hiểu lời khuyên đó khi nghĩ đến thời thơ ấu của mình. “Không có quá nhiều sự sắp đặt trong quá trình trưởng thành của tôi. Tôi được toàn quyền quyết định về nơi tôi đến, việc tôi làm và người mà tôi tiếp xúc”, ông nói.

Mẹ của ông hơi bị lẫn và rất dễ tính. Ông chỉ có duy nhất 1 chị gái lớn hơn mình tới 7 tuổi và cha ông là một người cuồng công việc, không mấy quan tâm đến con cái và dành phần lớn thời gian tại cửa hiệu đồ nội thất mà ông đồng sở hữu cùng bạn mình. “Ông ấy hoàn toàn chỉ tập trung cho công việc tại cửa hiệu” – Bill Sr nhớ lại.

Vì vậy Gates cha đã sớm tạo dựng cuộc sống riêng của mình bên ngoài gia đình. Ông thường chơi cùng với 2 người con trai nhà hàng xóm, gia đình Braman, và luôn coi cha của họ là hình mẫu đóng vai trò quan trọng nhất của mình.

Đó là ông Dorm Braman, người đã tạo dựng việc kinh doanh của mình và sau đó trở thành sỹ quan hải quân, thị trưởng Seattle và trợ lý về giao thông Mỹ. Vào cuối những năm 1930, ông Braman đã đưa Bill Sr đi du lịch khắp cả nước cùng gia đình mình và kéo các cậu bé vào rất nhiều hoạt động thể chất. Ông Braman “không có khái niệm về sự hạn chế của con người trong bất cứ việc gì” – ông Gates Sr chia sẻ.

Cả ông Bill Sr và bà Mary cuối cùng đã có sự chuyển hướng trong việc dạy dỗ con cái rằng: Họ cần phải lùi lại. Họ đưa con trai mình tới học tại ngôi trường mà họ cho rằng sẽ khiến cậu được tự do hơn. Đó là trường tư thục Lakeside School, ngôi trường mà công chúng ngày nay đều biết đến như là nơi Bill Gates đã phát hiện ra những chiếc máy tính.

Gates cho biết mình đã bắt đầu nhận ra rằng: “không cần phải chứng tỏ vị trí của mình có liên quan đến cha mẹ mình. Tôi chỉ phải cho mọi người thấy rằng những gì tôi đang làm có liên quan đến cả thế giới”.

Sự độc lập hiếm có

Từ năm 13 tuổi ông đã có được sự độc lập hiếm có. Ông có thể có những đêm hoàn toàn được quyền tự do sử dụng máy tính tại trường Đại học Washington. Ông có nhiều thời gian sống xa nhà – tương tự như những gì cha ông từng làm khi còn nhỏ.

Ông từng có thời gian sống tại Olympia, nơi ông làm việc vặt trong cơ quan lập pháp của bang; và ở Washington D.C, với vai trò là người giúp việc cho Quốc hội. Trong năm cuối cấp của mình, ông dành thời gian được nghỉ học để làm lập trình viên tại một nhà máy điện ở phía Nam Washington.

Và Gates đã thiết kế “Traf – O – Data”, một thiết bị giúp đếm số lượng xe tham gia giao thông - sản phẩm sau này trở thành sự hợp tác lớn đầu tiên giữa ông và Paul Allen, đồng sáng lập tập đoàn Microsoft.

Trong khi đó cha mẹ của Bill Gates luôn đóng vai trò trợ giúp cho cậu con trai của mình. Họ đồng ý để Bill nghỉ học ở Havard và sau đó chuyển tới Albuquerque, New Mexico, để bắt đầu xây dựng Microsoft. Đó là một quyết định rất khó khăn.

“Mary và tôi đều rất lo lắng – Tôi nghĩ bà ấy còn suy nghĩ nhiều hơn tôi. Sự kỳ vọng của cô ấy và tôi cũng giống như bao bậc phụ huynh khác có con học đại học, đó là mong con mình có được tấm bằng” – Gates Sr chia sẻ.

Từ trái qua phải: ông Bill Gates SR, cựu Tổng thống Nam Phi Nelson Mandela và cựu Tổng thống Mỹ Jimmy Carter (Ảnh: gatesnotes.com)

Chính sự hỗ trợ của gia đình là lý do khiến Gates quyết định dời công ty Microsoft về Seattle, nơi ông đặt trụ sở ở gần nhà của cha mẹ mình. Bà Gates Sr lập tức thu xếp một người giúp việc để quét dọn nhà cửa cho cậu con trai và đảm bảo rằng cậu luôn được mặc những chiếc áo sơ mi sạch sẽ trong những buổi họp lớn của mình.

Bà cũng muốn đảm bảo rằng cậu luôn nhớ đến các truyền thống của gia đình, bao gồm các bữa ăn tối chủ nhật hàng tuần tại nhà của ông bà.

Với kinh nghiệm là một luật sư chuyên tư vấn cho các doanh nghiệp nhỏ, ông Gates Sr đã giúp tìm kiếm những doanh nhân ở Seattle để làm việc tại ban điều hành của Microsoft.

Năm 1980, Bill Gates đưa cha mình cùng tham dự một bữa ăn tối để nhờ ông giúp thuyết phục người bạn thời đại học là Steve Ballmer bỏ học và đầu quân cho Microsoft. Sau đó công ty luật của Gates cha đã trở thành đại diện cho Microsoft – khách hàng lớn nhất của công ty.

Bill Sr cũng giúp xoa dịu những lo lắng của con trai về việc tái cơ cấu Microsoft, điều mà Bill lo lắng rằng nó sẽ gây ảnh hưởng đến các nhân viên trong công ty. Và việc này đã giúp Bill Gates trở thành tỷ phú, nhưng cũng mang lại những thách thức tiếp theo cho cả gia đình.

Thúc đẩy hoạt động từ thiện

Trước sự thành công và giàu có của Bill Gates, mẹ ông đã đề nghị ông tham gia các hoạt động từ thiện. Một đêm nọ, tại văn phòng luật của cha mình, Bill đã tranh cãi với mẹ khi bà đề nghị ông chi tiền.

Một nhân viên tại văn phòng luật đã nghe thấy Bill nói với mẹ mình rằng “Con đang cố hết sức để vận hành công ty của mình!” Gates cho biết khi đó tuy ông không phản đối các hoạt động từ thiện nhưng ông chỉ không muốn bị phân tâm khỏi các công việc ở Microsoft.

Cuối cùng, bà Gates Sr cũng ép được cậu con trai khởi xướng một chương trình quyên góp tiền tại công ty Microsoft để ủng hộ cho United Way. Vào những năm 1980 ông cũng theo mẹ tham dự vào ban điều hành quốc gia của United Way.

Tuy nhiên, khi khối tài sản của Bill Gates ngày càng phát triển, những bức thư đề nghị quyên góp từ các tổ chức phi lợi nhuận tại Seattle cũng ngày một tăng lên. Ông cho biết mình đã lên kế hoạch nghiêm túc về việc làm từ thiện sau khi nghỉ hưu ở Microsoft, khi ông khoảng 60 tuổi.

Kế hoạch này đã được xúc tiến nhanh hơn sau khi bà Gates Sr được chẩn đoán bị mắc một dạng hiếm của căn bệnh ung thư v‌ú. Trong khi chiến đấu với căn bệnh quái ác, bà vẫn tiếp tục thúc giục con trai mình làm từ thiện nhiều hơn. Bà Gates đã qua đời vào tháng 6/1994.

Sau khi tổ chức tang lễ cho bà, cả gia đình Gates cùng nhau ăn tối tại nhà. Gates cha nói với các con rằng không cần phải lo lắng cho ông, và ông còn sống thêm được khoảng 10 năm nữa. Khi đó ông 70 tuổi.

Khoảng 6 tháng sau đó, trong khi đang xếp hàng chờ xem phim cùng với con trai và con dâu, Melinda, Gates cha lại một lần nữa đề cập đến ý tưởng thực hiện các hoạt động từ thiện. Ông đề xuất rằng mình có thể bắt đầu lọc ra những bức thư yêu cầu và hỗ trợ tiền cho họ.

Một tuần sau, ông trùm phần mềm đã dành khoảng 100 triệu USD để lập ra quỹ từ thiện cho cha mình điều hành. Sau đó, ngay tại bàn bếp trong nhà ông Gates Sr đã lập tức viết séc chuyển khoản 80.000 USD để hỗ trợ cho một chương trình ung thư ở địa phương.

Trong những ngày đầu lập quỹ, ông Gates Sr thường ghi chú lại những yêu cầu cần được hỗ trợ nhất và sau đó đặt vào các hộp giấy đựng rượu rồi định kỳ gửi tới nhà con trai. Chiếc hộp sau đó sẽ được gửi trở lại kèm theo những lời phúc đáp của Bill Gates.

Căn cứ vào đó ông Gates Sr sẽ viết thư trả lời cho tất cả những người đang tìm kiếm các nhà tài trợ, đôi khi kèm theo tấm séc trị giá 1 triệu USD cùng với bức thư chúc mừng dài không quá 1 trang giấy.

Gates cha và một cựu giám đốc Microsoft quản lý quỹ, điều phối việc ủng hộ tiền, giám sát hàng trăm nhân viên và mở rộng hoạt động của quỹ sang các lĩnh vực như giáo dục và vắc-xin.

Ông Gates Sr đã quản lý quỹ từ thiện cho tới khi con trai và con dâu nắm quyền điều hành. Và sau 53 năm, ông biết rằng cần phải tạo không gian cho con trai của mình.

“Bill có rất nhiều ý tưởng về mọi thứ. Động lực của gia đình nghĩa là bạn không cản đường con mình trong mọi việc bởi điều đó chỉ gây mất thời gian mà thôi” – Gates cha chia sẻ.