Khổng Tử dẫn học trò chu du đến Liệt Quốc, cảm thấy thất vọng nên lại quyết định đi Trần Quốc và Thái Quốc. Mới đi được nửa đường thì gạo mang theo đã hết, nên chỉ biết hái rau dại nấu canh ăn. Suốt bảy ngày trời không được ăn một hạt cơm nào, Khổng Tử đói đến lả cả người, chỉ biết nằm ngủ cho đỡ mệt. Đệ tử của Khổng Tử là Nhan Hồi đi kiếm được một ít gạo mang về nấu cơm cho Khổng Tử ăn.
Đang nằm nghỉ bỗng nghe một tiếng “cộp” từ nhà bếp vọng lên, Khổng Tử liếc mắt nhìn xuống, thấy Nhan Hồi từ từ mở vung, lấy đũa xới cơm cho vào tay và nắm lại thành nắm nhỏ. Sau đó, Nhan Hồi đậy vung lại, liếc mắt nhìn chung quanh rồi vội đưa cơm lên miệng. Khổng Tử nhìn thấy vậy, trong lòng cảm thấy thất vọng nhưng không nói gì và giả vờ như không nhìn thấy.
Một lúc sau cơm chín, Nhan Hồi bưng cơm đến mời Khổng Tử ăn. Khổng Tử đứng dậy nói:
“Hôm nay, lúc ngủ ta mơ thấy người phụ thân đã chết của ta, nếu mà cơm này sạch sẽ thì ta muốn cúng ông trước rồi mới ăn”.
Nhan Hồi thưa:
“Không được, vừa rồi tro củi đã rơi vào trong nồi làm bẩn cơm, con thấy vậy nghĩ bụng nếu bốc chỗ cơm bẩn này đem ném đi thì rất tiếc, nên đã bốc cơm bẩn lên ăn. Cơm này không còn tịnh, thầy đừng lấy cúng phụ thân”.
Khổng Tử nghe xong cảm động nói:
“Ta tin vào con mắt của mình, nhưng mà con mắt cũng không hoàn toàn đáng tin cậy; ta dựa vào tâm mình, nhưng tâm cũng không hoàn toàn đáng tin cậy. Các đệ tử phải nhớ: Để hiểu rõ và đánh giá một người, thật sự là không dễ dàng”.
Điều Khổng Tử cảm thán, quả thật rất có đạo lý. Điều ông dạy bảo, thật vô cùng sâu sắc!
Những cảm giác mà ta cảm nhận được từ mắt, tai, miệng, mũi, tất nhiên là những nhận biết khởi điểm của sự vật, nhưng xác thực là hoàn toàn chưa thể tin tưởng tuyệt đối được.
Toàn bộ cảm giác vẫn chỉ là nhận thức ngoài bề mặt, là phiến diện. Khổng Tử đã thầm trách oan Nhan Hồi. Nếu ông không dùng phép thử thì ông sẽ mãi mãi hiểu nhầm đệ tử và ông sẽ luôn tin những gì mình thấy là thật.
Trước khi nhận xét một điều gì thì trước tiên phải dùng lý tính để suy xét và phân tích, rồi sau đó mới kết luận, có như vậy thì mới thật sự chính xác.
