Thẩm phán Jesus Guadalupe Luna Altamirano thuộc Tòa án liên bang của Mexico hôm 12/7 đã ra phán quyết hủy bỏ hiệu lực xét xử đối với cựu Tổng thống Mexico Luis Echeverria. Thẩm phán Luna cho rằng, ông Echeverria không thể bị xét xử vì bất kỳ vai trò nào của ông trong vụ thảm sát sinh viên năm 1968. Thẩm phán Luna lý giải về quyết định của mình rằng, ông không tìm thấy bằng chứng nào trong các hồ sơ cáo trạng cho thấy ông Echeverria là người đã nhúng tay vào quá trình gây ra tội ác.

Như vậy, phán quyết này sẽ vô hiệu hóa phán quyết trước đó của một thẩm phán khác đã có đủ bằng chứng để xét xử ông Echeverria về tội diệt chủng. Các công tố viên có 10 ngày để kháng cáo lên một hội thẩm gồm 3 thẩm phán để lật ngược phán quyết của thẩm phán Luna.

Theo luật pháp Mexico, nếu hội thẩm này vẫn duy trì phán quyết của thẩm phán Luna thì phán quyết của các tòa án khác sẽ không có hiệu lực.

Cựu Tổng thống Luis Echeverria Alvarez năm nay 85 tuổi, từng giảng dạy tại Đại học Tự trị Quốc gia Mexico – trường đại học lớn nhất Mexico. Trong thời gian giảng dạy ở đại học, ông Echeverria bắt đầu tham gia vào hàng ngũ đảng Cách mạng thể chế (PRI) và leo dần lên các chức vụ cao cấp trong đảng và từng giữ chức Bộ trưởng Nội vụ thời Tổng thống Gustavo Diaz Ordaz.

Đàn áp phong trào sinh viên Mexico những năm 60, 70 thế kỷ XX.

Sau khi Diaz Ordaz mãn nhiệm, Echeverria lên thay trong nhiệm kỳ từ năm 1970 đến 1976. Đây được xem là giai đoạn cao điểm của phong trào cánh tả chống đối chính quyền do đảng PRI lãnh đạo.

Các cáo buộc giết người và diệt chủng nhằm vào Echeverria trong 8 năm qua chủ yếu xuất phát từ giai đoạn ông làm Bộ trưởng Nội vụ, trong đó nổi cộm nhất là sự kiện “Vụ thảm sát Tlatelolco”. Theo các hồ sơ, tư liệu lưu trữ, vụ thảm sát xảy ra vào ngày 2/10/1968, chỉ 10 ngày trước khi diễn ra Thế vận hội Mexico 1968.

Hàng ngàn sinh viên, công nhân và lực lượng hoạt động cánh tả đã xuống đường biểu tình và tập trung vào Quảng trường Tres Culturas thuộc quận Tlatelolco, Mexico City. Cuộc biểu tình chỉ diễn ra trong không khí hòa bình. Thế nhưng khi trời vừa sẩm tối, lực lượng cảnh sát và quân đội do chính phủ điều động đến bao vây Quảng trường Tres Culturas đã bất ngờ xả súng vào đám đông. Hàng trăm người đã gục ngã dưới làn đạn.

Ngay sau đó, chính phủ đã ra lệnh cho xe chở rác đến chở các xác chết mang đi thủ tiêu. Sau khi sự kiện xảy ra, chính phủ của Tổng thống Diaz Ordaz thông báo con số “4 người chết và 20 người bị thương”(!), trong khi các cơ quan báo chí và các nhóm quan sát đều cho rằng số người chết có thể lên đến 200-300, thậm chí trên 1.000 người.

Nhiều năm sau đó, đảng PRI cầm quyền đã ém nhẹm sự thật, và những kẻ nhúng tay vào tội ác vẫn chưa bị “sờ gáy”. Mãi đến năm 1995, các cáo buộc đầu tiên mới được tung ra nhằm vào ông Echeverria, nhưng ngay sau đó một thẩm phán Tòa án liên bang đã bác bỏ vì “không đủ bằng chứng”.

Tháng 10/1997, Quốc hội Mexico, dưới sức ép của các đảng phái đối lập, đã quyết định thành lập một ủy ban đặc biệt để điều tra vụ tàn sát Tlatelolco. Hàng loạt chính khách đương nhiệm hoặc nghỉ hưu đã bị thẩm vấn, trong đó có cả ông Echeverria. Tuy nhiên, cuộc điều tra rốt cuộc chẳng lôi ra ánh sáng nhân vật cộm cán nào.

Mặc dù vậy, tháng 7/2004, ông Echeverria vẫn bị truy tố tội diệt chủng, nhưng lại được một thẩm phán cho tại ngoại. Tháng 2/2005, Tòa án tối cao Mexico ra phán quyết, do thời hiệu truy tố ngay thời điểm cơ quan công tố tiến hành truy tố Echeverria về tội trạng diệt chủng đã hết nên không thể xét xử ông.

Một cuộc tranh cãi nổ ra. Có ý kiến cho rằng ông Echeverria phải chịu trách nhiệm vì chính ông, với tư cách Bộ trưởng Nội vụ, đã bí mật ra lệnh các lực lượng vũ trang đàn áp và giết người.

Tháng 9/2005, Echeverria bị truy tố một lần nữa vì liên quan vụ Tlatelolco và lại được miễn xét xử. Đến tháng 7/2006, Echeverria bị cáo buộc tội diệt chủng liên quan đến vụ cảnh sát mật vụ dưới thời ông làm tổng thống đã đàn áp và giết chết 25 sinh viên, hàng trăm người khác bị thương. Phán quyết này đã bị thẩm phán Luna bác bỏ với lý do “không đủ chứng cứ” như đã nói ở trên.

Hệ thống chính trị Mexico dường như có một “truyền thống” ân xá cho các cựu quan chức cao cấp (tổng thống, trưởng cơ quan an ninh,...) trong quá khứ từng gây tội ác đẫm máu. Cả vị tiền nhiệm và người kế nhiệm của ông Echeverria là các cựu tổng thống Diaz Ordaz và Lopez Portillo người kế nhiệm ông Echeverria, đều không ai bị xét xử mặc dù các vị này đều đã ra lệnh giết hại hàng trăm sinh viên, thanh niên, công nhân và các nhà hoạt động cánh tả.

Tháng 11/2006, một báo cáo của Chính phủ Mexico đã xác nhận rằng, các hoạt động bí mật của cảnh sát mật vụ và quân đội là một phần trong chính sách của nhiều đời Chính phủ Mexico chống lại phong trào sinh viên và các lực lượng cánh tả thời đó!

Báo chí Mexico cho rằng, các hồ sơ lưu trữ liên quan giai đoạn khủng hoảng chính trị của Mexico những năm 60, 70 và 80 thế kỷ XX đã bị “bốc hơi” cho nên việc truy tìm bằng chứng xét xử các cựu tổng thống trở nên vô cùng khó khăn, thậm chí không thể được. Chính nhờ thế mà ông Echeverria đã thoát tội.