Bà Nguyễn Thị Thu Hằng, viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam - Tư vấn trưởng đánh giá tiềm năng xuất khẩu cho rằng, các mặt hàng xuất khẩu chủ yếu vẫn là nguyên liệu thô, chưa qua chế biến, chưa đa dạng hóa sản phẩm và dịch vụ dẫn đến giá trị gia tăng thấp. Phần lớn các mặt hàng nông sản và thủy sản Việt Nam chưa có thương hiệu, xuất khẩu chủ yếu qua trung gian, các DN vẫn bị lệ thuộc nhiều nguyên liệu nhập khẩu và chưa chủ động được trong khâu tiêu thụ sản phẩm. Các ngành sản xuất công nghiệp như dệt may, giày da, điện tử chủ yếu làm gia công dựa trên ưu thế cạnh tranh về lao động giá rẻ. "Chất lượng sản phẩm xuất khẩu thấp cũng đã ảnh hưởng đến cả uy tín cũng như hiệu quả của hoạt động xuất khẩu của Việt Nam", bà Hằng cho biết.
Bên cạnh đó, nhiều ý kiến cũng chỉ ra nhiều yếu tố khác ảnh hưởng tiêu cực trực tiếp tiềm năng xuất khẩu của Việt Nam. Ví dụ như yếu kém về cơ sở hạ tầng chế biến và vận tải, nhiều DN còn hạn chế kiến thức về thị trường nước ngoài và thương mại quốc tế, sự thiếu liên kết chuỗi và liên kết ngang trong ngành, đặc biệt là tình trạng nhiều DN vẫn thiếu thông tin thị trường... Hay như ngành công nghiệp hỗ trợ vẫn hoạt động rất yếu dù đã được đề cập nhiều tại báo cáo ngành, thậm chí đã có trong các văn bản quy hoạch, chiến lược của Chính phủ.
Trong bối cảnh mức lương bình quân đang ngày càng tăng, bên cạnh đó, yếu điểm phụ thuộc vào nguồn nguyên liệu hoặc linh kiện nhập khẩu đang khiến DN phải chịu nhiều rủi ro do biến động giá. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến năng lực cạnh tranh của các nhà cung ứng và cản trở sự nâng cấp hoạt động trong chuỗi giá trị của các DN. TS. Võ Trí Thành, Phó viện trưởng viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) lưu ý, xuất khẩu của DNNVV Việt Nam không có gì nổi trội so với các nước. Đóng góp của SME trực tiếp cho xuất khẩu chỉ khoảng 20% tổng kim ngạch xuất khẩu trong khi 65% các SME của Việt Nam tham gia vào mạng hoặc chuỗi trong khu vực, đặc biệt là khu vực Đông Á.
Nhóm nghiên cứu khuyến nghị Chính phủ cần có các hành động ưu tiên cho từng ngành hàng. Cụ thể, với ngành điện, điện tử cần có chính sách hỗ trợ nhà cung ứng kết nối với khách hàng tiềm năng trong khối FDI và khách hàng nước ngoài hay hỗ trợ phát triển các thương hiệu điện tử trong nước sản xuất. Ngành giày dép cần đầu tư phát triển công nghiệp hỗ trợ, nâng cao năng lực thiết kế. Ngành sản xuất lúa gạo cần chọn phân khúc thị trường gạo chất lượng cao và thúc đẩy sản xuất quy mô lớn…
Còn trên bình diện tổng thể, Chính phủ cần xây dựng hệ thống thông tin thị trường cập nhật cho từng ngành hàng trên một nền tảng chung thống nhất, cân nhắc khả năng chia sẻ tối đa để giảm thiểu những chi phí phát sinh.
"Hiện nay đã có khá nhiều cơ sở dữ liệu thông tin thị trường, tuy nhiên, lại không mang tính hệ thống, không đầy đủ và khó có thể so sánh lẫn nhau theo tiêu chí lựa chọn. Thế nhưng bất cập này vẫn không có sự thay đổi dù ai cũng biết việc duy trì cơ sở dữ liệu riêng rẽ ở các cơ quan, ban ngành là tốn kém và hạn chế khả năng khai thác hiệu quả các cơ sở dữ liệu", nhóm nghiên cứu cho hay.
