BMP-1 là mẫu xe chiến đấu bộ binh do Liên Xô thiết kế và chế tạo. Đây được xem như là mẫu xe chiến đấu bộ binh đầu tiên trên thế giới, với việc được trang bị khả năng hỏa lực mạnh có khả năng chuyển quân cơ động và được thiết kế để có thể lội nước.
Với những tính năng trên, BMP-1 ngay từ khi mới xuất hiện nó đã trở thành mối lo ngại hàng đầu của Phương Tây trong thời kỳ chiến tranh Lạnh.
Tháng 7/1967,trong đội hình cơ giới tiến vào Quảng trưởng Đỏ tại buổi lễ duyệt binh kỉ niệm 50 năm Cách mạng tháng 10 Nga, BMP-1 bất ngờ xuất hiện trước sự ngỡ ngàng của những người chứng kiến buổi lễ.
Với thiết kế giống như một mẫu xe tăng hạng nhẹ nhưng lại được vũ trang tốt hơn cùng với khả năng chuyển quân, các tướng lĩnh Liên Xô lúc đó đã mở ra một khái niệm mới cho lực lượng tăng thiết giáp lúc bấy giờ.
Trước đó, không chỉ mình Liên Xô mà các nước Phương Tây cũng nung nấu ý định về việc chế tạo ra một mẫu xe chiến đấu mới dành cho lực lượng bộ binh mặt đất thay thế cho xe thiết giáp đã lỗi thời và yếu ớt lúc đó. Tuy nhiên, việc chế tạo ra một loại vũ khí vừa có thể chuyển quân vừa được trang bị khả năng hỏa lực mạnh là điều không hề dễ dàng.
Trong chiến tranh Thế giới thứ 2, các mẫu xe bọc thép là lực lượng nòng cốt giúp vận chuyển binh lính ra chiến trường trên bộ trước nguy cơ tấn công từ kẻ thù, nhưng chúng thường được trang bị hỏa lực hạn chế (thường là súng máy hạng nhẹ). Nên việc có thể hỗ trợ hay đáp trả các đợt tấn công của kẻ thù cho lực lượng bộ binh đi kèm là điều rất hạn chế.
Với khả năng của mình, BMP-1 có thể giúp bảo vệ an toàn binh sĩ bên trong xe trước các đợt tấn công từ bên ngoài.
Còn đối với lực lượng tăng chiến đấu chủ lực thì lại quá hạn chế về mặt chuyển quân cũng như khả năng tác chiến cơ động khiến nó khó có thể đóng vai trò hỗ trợ hỏa lực cơ động trên chiến trường lúc bấy giờ.
Sau khi kết thúc Thế chiến thứ 2, với việc chạy đua vũ khí hạt nhân và vũ khí sinh hóa học giữa các quốc gia, thì việc chế tạo một mẫu xe bộ binh đa năng có thể đáp ứng được những yêu cầu như trên trở nên cần thiết hơn bao giờ hết.
Với việc trình làng mẫu xe chiến đấu bộ binh cuối những năm 1960, Liên Xô đã chính thức giải được bài toán mà các nước khác đang tìm câu trả lời trên.
BMP-1 có khả năng chở theo 11 lính bộ binh (bao gồm cả tổ lái) và thiết kế cửa đổ bộ ở phía sau xe đã biến nó thành một boong ke trên chiến trường lúc đó, và sau này kiểu thiết kế trên cũng được sử dụng rộng rãi cho nhiều mẫu xe trên thế giới.
Các tính năng của BMP-1 vượt trội hoàn toàn so với các thiết kế của các nước Phương Tây lúc đó. BMP-1 được trang bị một tháp pháo 2A28 Grom 73mm nòng trơn bán tự động, cùng 4 tên lửa chống tăng dẫn đường bằng dây dẫn 9M14 Malyutka (AT-3) đạt tầm bắn hiệu quả từ 500m đến 3000m.
Với trang bị trên, BMP-1 có thể dễ dàng hạ gục các xe tăng chiến đấu chủ lực như M60 (Mỹ), Leopard (Tây Đức), AMX-30B (Pháp) và Chieftain (Anh) hay các công sự kiên cố.
Với thiết kế có thể hoạt động trong mọi điều kiện môi trường, BMP-1 có thể tham gia vào bất kỳ cuộc chiến nào trên thế giới.
BMP-1 được trang bị một động cơ diesel UTD-20 có công suất 300 mã lực, tốc độ di chuyển tối đa 65km/h trên đường nhựa và 45km/h với địa hình xấu và di chuyển với tốc độ 7km/h trên mặt nước. Phạm vi hoạt động hiệu quả BMP-1 từ 500 - 600km, tổng trọng lượng của nó hơn 13 tấn và dài gần 7m.
BMP-1 có thể miễn nhiễm hoàn toàn với các loại đạn xuyên giáp 7,62mm và phần giáp phía trước có thể chống được đạn 23mm. Nó còn được trang bị hệ thống lọc không khí giúp bảo vệ an toàn cho binh lính và kíp lái trước nguy cơ từ bụi phóng xạ và vũ khí hóa học.
Sự kết hợp các tính năng trên vào trong một chiếc xe chiến đấu bộ binh và sử dụng chúng hỗ trợ tấn công phía sau cho lực lượng tăng chiến đấu chủ lực tạo thành một nắm đấm thực sự trên chiến trường. Chính vì vậy, sau này đa số các quốc gia sở hữu lực lượng tăng thiết giáp mạnh đều sở hữu cho mình một số lượng lớn các dòng xe chiến đấu bộ binh cơ bản.
Một chiếc BMP-1 được phe chính phủ sử dụng trong Nội chiến Syria.
Trận chiến đầu tiên của BMP-1 là vào năm 1973 trong chiến tranh Yom Kippur, được sử dụng bởi Quân đội Ai Cập và Syria với hàng trăm đơn vị. Nhưng do được huấn luyện chiến thuật kém của các nước này nên trong giai đoạn đầu đã chịu tổn thất nặng nề trước sức mạnh của lực lượng tăng thiết giáp của Quân đội Israel.
Đến năm 1982, trong chiến tranh Lebanon, lực lượng thiết giáp của Quân đội Syria đã sử dụng hiệu quả BMP-1 hơn nhiều so với trước đây. Trong một cuộc phục kích, trung đội trưởng tình báo Syria là Mazin Fauri sử dụng BMP-1 đã tiêu diệt một chiếc tăng chiến đấu chủ lực M60A1 của Israel bằng pháo chính 73mm và sau đó loại khỏi chiến trường thêm một chiếc Merkava bằng tên lửa chống tăng 9M14 Malyutka. Mazin Fauri còn sử dụng chiếc BMP-1 của mình bắt sống 2 phi công Israel điều khiển chiếc F-4 Phantom sau khi nó bị bắn hạ.
BMP-1 đã tham gia vào hàng chục cuộc xung đột và chiến tranh trên toàn thế giới, thậm chí nó còn được 2 bên tham chiến sử dụng chống lại nhau như trong chiến tranh Iran-Iraq 1980-1988. Nó đã chứng minh được khả năng đáng tin cậy và dễ sử dụng của mình trên chiến trường, mặc dù còn nhiều thiếu sót.
Phiên bản nâng BMP-1 của Ba Lan với hệ thống pháo tự động 30mm của Elbit Systems.
Các cựu chiến binh Liên Xô và Nga hiện nay từng tham gia vào các cuộc xung đột như Afghanistan và Chechnya đánh giá, BMP-1 thiếu khả năng bảo vệ bên thân thân xe trước các loại vũ khí bộ binh thông thường và các vũ khí của nó không hiệu quả trong môi trường tác chiến rừng núi hay đô thị.
Trong suốt thời gian hoạt động của mình, BMP-1 đã được sản xuất hơn 20.000 chiếc và sử dụng ở 50 quốc gia. Chính điều này đã biến BMP-1 trở thành dòng xe chiến đấu bộ binh thành công nhất trong lịch sử.
Ngày nay, tuy đã lỗi thời nhưng BMP-1 vẫn nhận được nhiều sự quan tâm của quân đội các nước thông qua các chương trình nâng cấp, giúp nó có thể sống sót trong môi trường chiến tranh hiện đại ngày nay.
