Câu chuyện về nguy cơ vỡ quỹ lương hưu vào năm 2034 đang đặt Quốc hội trước quyết định khó khăn về việc có tăng dần tuổi nghỉ hưu của người lao động (mỗi năm tăng 4 tháng cho đến khi đạt mức 60 tuổi đối với nữ - tăng 5 tuổi so với quy định hiện hành, 62 tuổi đối với nam – tăng 2 năm so với quy định hiện hành) mà Chính phủ đề xuất. UB Các vấn đề xã hội cũng “gật đầu” với hướng đề xuất này?

Quan điểm của chúng tôi là thực hiện theo Bộ luật Lao động, Điều 187 về tuổi nghỉ hưu đã được Quốc hội thông qua trước đó. Cụ thể, Bộ luật Lao động cho phép điều chỉnh tuổi nghỉ hưu của một số nhóm lao động cụ thể là người lao động có trình độ chuyên môn kỹ thuật cao, người lao động làm công tác quản lý và một số trường hợp đặc biệt khác nhưng một số nhóm lại có thể điều chỉnh giảm tuổi nghỉ hưu theo đặc thù của ngành nghề.

Còn tờ trình của Chính phủ đưa ra phương án như đề cập thì tùy Quốc hội thảo luận, quyết định xem phương án nào.

Qua thảo luận về vấn đề này, nhiều đại biểu bức xúc vì cho rằng nguy cơ vỡ quỹ lương hưu là do việc quản lý quỹ không ổn trong một thời gian dài?

Có rất nhiều yếu tố nhưng nói chung yếu tố quan trọng nhất là sự cân đối giữa đóng và hưởng, đóng ít, hưởng nhiều đã ảnh hưởng tới cân đối thu chi của quỹ, dẫn tới khả năng là quỹ không cân đối được. Việc này liên quan đến tuổi làm việc. Tuổi làm việc ngắn thì thời gian đóng ngắn còn tuổi làm việc dài thì tuổi thọ của quỹ có thể kéo dài ra. Vậy nên tất cả các nước đều điều chỉnh quỹ lương hưu trí bằng cách cân đối giữa thời gian đóng và thời gian hưởng. Việt Nam cũng sẽ xem xét lại yếu tố này.

Nhưng những con số đã được UB của bà đưa ra như 20% người lao động hiện vẫn “chui” đóng bảo hiểm, khoảng gần 5.000 tỷ đồng nợ đọng quỹ chỉ tính riêng năm 2013… thì rõ ràng không thể nói công tác quản lý quỹ là tốt. Không ít ý kiến lập luận, nếu tận thu được những nguồn này, quỹ lương hưu chưa phải đối mặt với nguy cơ đáng ngại như vậy?

Đúng là vấn đề cân đối quỹ còn những yếu tố khác như việc tuân thủ Pháp Luật. Hiện nay ở Việt Nam có khoảng 4-5 triệu người lao động không đóng bảo hiểm hưu trí. Một phần nào đó, việc này ảnh hưởng tới quỹ nhưng chỉ nhỏ thôi. Phần quan trọng nhất là không đóng bảo hiểm ảnh hưởng tới chính vấn đề an sinh của người đó, vì người này làm việc cả cuộc đời mà sẽ không được hưởng lương hưu; như thế về già khi không còn sức lao động nữa, họ sẽ sống bằng cái gì?

Vấn đề nợ đọng cũng ảnh hưởng khá lớn tới quỹ.

Rồi công thức tính lương hưu cũng là một yếu tố có khả năng tác động đến việc tăng đối tượng đóng bảo hiểm. Việc đóng ngắn hưởng dài cũng là một công thức chi phối đến sự bền vững của quỹ.

Chúng ta cần điều chỉnh nhiều vấn đề. Trước hết, cần đảm bảo nguyên tắc ai làm việc thì phải được đóng bảo hiểm để về hưu có lương mà sống. Không thể để hàng chục triệu người lao động không có nguồn thu nhập để sống khi về già. Cơ quan quản lý nhất quyết phải thu cho hết nợ đọng và dứt khoát không để tình trạng trốn đóng hoặc chiếm dụng tiền đóng bảo hiểm của người lao động. Cần tăng chế tài để người sử dụng lao động chấp hành nghiêm túc quy định hơn.

Công đoàn cũng cần bảo vệ tốt hơn quyền lợi của người lao động khi người lao động không được đóng đầy đủ bảo hiểm. Sổ bảo hiểm phải được giao cho người lao động để mỗi người biết quá trình đóng bảo hiểm của mình, giám sát đối với quá trình đóng bảo hiểm của chủ sử dụng. Lâu nay ta chưa giao sổ bảo hiểm cho người lao động là chưa được.

Bà vẫn tránh chưa nói đến việc BHXH mang tiền quỹ ra đầu tư, kinh doanh ngoài ngành gây thất thoát quỹ, ảnh hưởng đến quyền lợi của người đóng bảo hiểm. Rõ ràng có sự lỏng lẻo trong quản lý quỹ?

Gửi báo cáo thẩm tra ra Quốc hội, UB chúng tôi đã nói rõ, hiện nay, cơ bản nguồn tiền nhàn rỗi của quỹ thực hiện theo quy định chặt chẽ của Pháp Luật. Cơ quan quản lý mua trái phiếu Chính phủ, gửi vào các ngân hàng thương mại có sự bảo đảm an toàn tốt. Dù luật cho phép cả việc đầu tư vào một số dự án, công trình trọng điểm nhưng thực tế hiện nay, khi nền kinh tế như này việc đầu tư đó có thể mang lại rủi ro, thất thoát quỹ nên chúng ta chưa chấp nhận cho bỏ tiền vào dự án nào.

Chỉ có việc gần đây phát hiện quỹ được mang cho công ty cho thuê tài chính (ALC II) của ngân hàng NN&PTNN vay thì việc đó Chính phủ đang chỉ đạo giải quyết. Nếu không có sự kiện ALC thì toàn bộ quỹ rất an toàn vì thu chi theo đúng Pháp Luật.

Liệu chúng ta có đảm bảo được là sẽ không có một sự việc nào tương tự như ALC II lộ ra trong thời gian tới, có thể đem lại rủi ro cho quỹ?

Làm sao mà rủi ro được. Anh mang tiền đi mua trái phiếu, cho nhà nước vay, gửi vào các ngân hàng thương mại thì những khoản đó đều được đảm bảo, không có vấn đề gì. Tôi đã nói, chỉ trừ khoản cho ALC II vay thôi, còn toàn bộ các vấn đề còn lại, báo cáo ra Quốc hội, chúng tôi vẫn đánh giá quỹ lương hưu an toàn.

Một quan ngại khác được nêu ra là việc đóng bảo hiểm cũng như việc tính hưởng đều chưa dựa trên mức thu nhập thực của người lao động nên lương hưu dù thực tế chi trả rất èo uột, không đảm bảo mức sống của mỗi người khi về hưu mà cũng đã gây hệ quả đe dọa vỡ quỹ?

Việc đó rất đúng và sẽ phải điều chỉnh trong luật Bảo hiểm xã hội sắp tới. UB chúng tôi dự tính, đến 2018 tiền lương trong nền kinh tế này mới bắt đầu vận hành theo chuẩn như Điều 90 Bộ luật Lao động (tiền lương tối thiểu phải đảm bảo mức sống tối thiểu). Từ thời điểm này, tiền lương tại Việt Nam mới bắt đầu đi vào lộ trình như xu hướng của cả thế giới. Và từ đó, người bắt đầu đi làm, đóng bảo hiểm hưu trí sẽ bắt đầu hưởng lương hưu theo cách tính hoàn toàn mới – tính trên bình quân thu nhập của cả cuộc đời. Dự kiến người hưởng đồng lương hưu đầu tiên theo cách tính này rơi vào năm 2038. Một chính sách để theo đúng xu hướng tiến bộ của thế giới chúng ta phải đi trong 20 năm như vậy.

Với những ý kiến quan ngại, tôi xin nói luôn, với những người đóng bảo hiểm hưu trí trước 2018 sẽ được hưởng lương hưu hoàn toàn theo chính sách hiện hành, ổn định, không có gì thay đổi. Số này sẽ được hưởng mức lương với công thức tính có lợi hơn – căn cứ vào mức trung bình 10 năm làm việc sau cùng (thường bao giờ cũng là những bậc lương cao nhất của người lao động).

Tuy nhiên, tiền lương hưu của những người đóng bảo hiểm từ 2018 cũng không thấp hơn vì dù tính theo trung bình cả đời nhưng tiền lương rất cao nên thu nhập thực tế cũng cao.

Việc điều chỉnh toàn bộ chính sách lương hưu sẽ đi theo lộ trình như thế. Về câu hỏi quỹ lương hưu có vỡ vào năm 2034 như tính toán của Chính phủ? Tôi tin với lộ trình như này, thời điểm vỡ quỹ đó sẽ không xảy ra.

Xin cảm ơn bà!