Ông được yêu quý và hâm mộ trên toàn thế giới vì giúp chấm dứt chế độ phân biệt sắc tộc và hàn gắn vết thương của một quốc gia bị chia rẽ sâu sắc.

Nhưng trong cuộc chiến vì tự do toàn diện, nhà giải phóng dân tộc cũng dành thời gian cho một sự nghiệp khác – giải phóng phụ nữ.

Đây là năm hoạt động lớn của Nelson Mandela để thúc đẩy bình đẳng nam nữ trong sự nghiệp vì công lý của ông.

Chiến lược Giới tính

Mặc dù ông đã đạt được tiến bộ to lớn trong việc lật đổ chế độ apartheid, từ sớm ông đã nhận ra không có thành công nào thiếu được bình đẳng nam nữ.

Trong bài khai mạc quốc hội đầu tiên của ông năm 1994, tổng thống Mandela tuyên bố: “Tự do không thể đạt được cho tới khi phụ nữ được giải phóng khỏi mọi hình thức áp bức… Công việc của chúng ta phải là giải phóng phụ nữ, giải phóng nam giới, và giải phóng con trẻ.”

Tỉ lệ có mặt của phụ nữ trong quốc hội Nam Phi tăng lên 10 lần, từ 2,7% thời kỳ apartheid tới 27% của đợt bầu cử dân chủ đầu tiên năm 1994. Mandela đã chọn một phần ba nội các của ông là phụ nữ.

Ngày nay 44% chính trị gia Nam Phi là phụ nữ, rất gần tới mục tiêu chính phủ đặt ra là “Bình đẳng giới tính 50/50” vào 2015.

Một trong những người nổi tiếng nhất là Frene Ginwala, Chủ tịch Quốc hội. Bà đạt được vị trí này trong nhiệm kỳ ông Mandela và giữ được nó tới nhiệm kỳ đầu của Tổng thống Thabo Mbeki.

Phụ nữ trong phong trào chống apartheid

Trong cuốn tự sự nổi tiếng “Con đường dài tới tự do,” Mandela công nhận nam giới không phải thành phần duy nhất của phong trào chống apartheid.

Thực tế là Liên hiệp Phụ nữ của ANC đóng vai rất quan trọng.

Một trong những thời điểm đáng nhớ nhất là ngày 9/8/1956. 20.000 phụ nữ đã diễu hành tới Tòa nhà Công đoàn ở Pretoria để phản đối điều luật bắt phụ nữ da đen phải mang giấy phép vào thành phố.

“Những phụ nữ đó dũng cảm, kiên định, nhiệt tình, không lay chuyển. Cuộc biểu tình của họ chống lại giấy phép da đen đã đặt ra tiêu chuẩn cho biểu tình chống chính phủ chưa bao giờ bị vượt qua,” Mandela viết trong cuốn sách.

Gần 40 năm sau ngày biểu tình đó, năm 1994 ông tuyên bố 9 tháng Tám là ngày Phụ nữ Nam Phi để vinh danh họ.

Công bằng trong hiến pháp

Với Mandela, dân chủ và bình đẳng giới tính không nằm xa nhau.

Năm 1995, trong khi soạn thảo hiến pháp Nam Phi, ông nói: “Để tưởng nhớ tới những đoàn quân phụ nữ đã mở đường đấu tranh cho công lý trước chúng ta, hãy in đậm vào điều luật tối cao của quốc gia những nguyên tắc vững vàng nâng cao quyền lợi phụ nữ.”

Trong Ngày Nhân quyền Quốc tế tháng 12 năm 1996, Mandela ký thông qua Hiến pháp Nam Phi. Theo đó phụ nữ Nam Phi được hưởng bộ quyền lợi đầy đủ nhất thế giới.

“Nhà nước không được phân biệt đối xử bất công trực tiếp hay gián tiếp một người vì những nguyên do sau, bao gồm chủ‌ng tộ‌c, giới tính, tìn‌ּh dụ‌ּc, thai sản, hôn nhân, nguồn gốc xã hội hay dân tộc, màu da, xu hướng giới tính, tuổi tác, tàn tật, tôn giáo, lương tâm, tín ngưỡng, văn hóa, ngôn ngữ và nguồn gốc gia đình”.

Hiến pháp đặt ra Ủy ban Bình đẳng Giới với nhiệm vụ “tạo ra một xã hội không còn áp bức về giới cũng như mọi bất bình đẳng khác.”

Công ước Liên Hợp Quốc

Năm 1993 một năm trước khi Nelson Mandela trở thành tổng thống bầu cử dân chủ đầu tiên ở Nam Phi, nước này ký Công ước Liên Hợp Quốc về chấm dứt mọi hình thức phân biệt đối xử với phụ nữ.

Hai năm sau, quốc gia cầu vồng này phê chuẩn hiệp định khi ông là tổng thống.

Thường được gọi là “tuyên ngôn quyền lợi phụ nữ quốc tế”, hiến chương đặt ra để chấm dứt mọi hình thức phân biệt đối xử với phụ nữ. Hoa Kỳ vẫn chưa phê chuẩn hiệp ước này.

Cất tiếng nói vì phụ nữ

Năm 1996 Mandela đọc bài phát biểu lôi cuốn kêu gọi bình đẳng đầy đủ và chấm dứt B.L tìn‌ּh dụ‌ּc với phụ nữ trong ngày Phụ nữ Nam Phi.

Công nhận những thử thách trước mắt, ông nói “Chừng nào phụ nữ còn bị trói buộc bởi nghèo đói, chừng nào họ còn bị coi thường, nhân quyền vẫn thiếu sức sống.”

“Chừng nào lối suy nghĩ lạc hậu ngăn cản phụ nữ đóng góp có ý nghĩa cho xã hội, tiến bộ sẽ vẫn chậm. Chừng nào đất nước vẫn từ chối công nhận vai trò bình đẳng của hơn một nửa chúng ta, ta sẽ không thể thành công.”

Nhưng Mandela đã đi xa hơn các bài phát biểu để thực hiện hành động cải thiện cuộc sống phụ nữ. Nhiệm kỳ tổng thống của ông đã đưa ra chương trình chăm sóc miễn phí sức khỏe sản phụ trước và sau khi sinh cũng như cho trẻ tem trước 6 tuổi của y tế công.

Ngày nay Nam Phi vẫn đối mặt với nhiều thử thách về nạn B.L với phụ nữ. Trong những năm qua ông thường thể hiện lo lắng về nỗ lực đạt tới bình đẳng nữ giới.

Điều này không cản trở Mandela và bà vợ thứ ba của ông Graca Machel. Hai vợ chồng vẫn tiếp tục làm việc về chủ đề này sau khi ông rời chức tổng thống. Và mặc dù quốc gia cầu vồng vẫn chưa đạt tới mục tiêu Mandela vẽ ra, ông vẫn là nguồn cảm hứng cho những người hoạt động giành công lý xã hội.