Bánh trung thu bây giờ không chỉ đơn thuần là trứng muối, đậu xanh, hay sen nhuyễn, được vo tròn và gói gọn trong một lớp vỏ bột mì. Để đáp ứng thị hiếu của khách hàng, các nhà sản xuất đã đưa đủ loại nguyên liệu quý hiếm, từ bào ngư, vi cá mập cho tới tổ yến, vào trong những chiếc bánh nhỏ chỉ bằng lòng bàn tay.

Một bộ quà tặng hoàn hảo thậm chí còn được trang trí bằng các đồng xu vàng, rượu vang hảo hạng, điện thoại đời mới và nhẫn kim cương. Tất nhiên, giá thành của những chiếc bánh này cũng tỷ lệ thuận với độ sang trọng của nó.

Nhưng từ đầu năm nay, với quyết tâm chống hối lộ và lạm chi, chính quyền trung ương Trung Quốc đã yêu cầu mọi người dân phải thực thi chính sách tiết kiệm, đặc biệt là trong dịp rằm tháng 8. Họ cũng không được phép sử dụng tiền công quỹ để mua sắm bánh kẹo và tặng phẩm, nhằm giảm thiểu nhu cầu mua sắm trước khi trung thu tới.

"Thói quen tiêu xài hoang phí đang làm hỏng bản chất của ngày hội trung thu. Người ta lợi dụng dịp này để trao đi và nhận lại những món quà quá sức đắt đỏ, như bánh trung thu nhân thịt cua lông. Điều này khác xa với đức tính tiết kiệm của người dân Trung Quốc", phó thủ tướng Vương Kỳ Sơn nói trong một sự kiện hồi đầu tháng.

Bánh trung thu, hoặc phổ biến hơn là những chiếc bánh trung thu được quy đổi thành phiếu giá, đang dần trở thành loại quà tặng phổ biến ở các văn phòng và doanh nghiệp nhà nước. Từ Bắc Kinh tới Thượng Hải, người ta dùng nó như một công cụ để hối lộ và phô trương thanh thế. Tuy nhiên, tình trạng này sẽ kết thúc dưới thời Chủ tịch Tập Cận Bình.

"Tình hình kinh doanh không còn tốt như năm ngoái. Doanh số giảm đến 60%, chủ yếu vì lượng khách lẻ ít hơn hẳn", Zhang, một doanh nhân, người từ chối cung cấp tên đầy đủ, than phiền trong cửa hàng của ông trên phố mua sắm ở Thượng Hải.

Trước khi ra lệnh hạn chế chi tiêu quá độ trong dịp trung thu, Bắc Kinh từng yêu cầu người dân giảm thiểu việc mua sắm thực phẩm và đồ uống không cần thiết từ hồi đầu năm. Đây là một phần trong nỗ lực tăng cường sự ủng hộ của người dân tại một đất nước, nơi các vấn đề tham nhũng và khoảng cách giàu nghèo ngày càng gia tăng.

Theo Hiệp hội Bánh và Ngành công nghiệp Bánh kẹo Trung Quốc, đã có khoảng 254.000 tấn bánh trung thu, với trị giá lên tới 16 tỷ nhân dân tệ, tương đương 2,6 tỷ USD, được bán ra trong năm ngoái. Nhưng nhờ chiến dịch chống lãng phí, "chúng ta có thể thấy sự sụt giảm đáng kể trong doanh số bán hàng năm nay", ông Yu, một quan chức từ chối nêu tên đầy đủ, nói.

Bánh trung thu, thường được đựng trong hộp 4 chiếc, được bán ở siêu thị với giá từ 20 tới 50 USD, tùy chủng loại. Nhưng những chiếc bánh này đang ngày càng trở nên hào nhoáng, nhằm thu hút sự chú ý của giới trung lưu. Với họ, những món quà này, ngoài việc thể hiện sự thiện chí, còn nhằm "khoe mẽ".

Đôi khi, những chiếc bánh vô tri còn được dùng để hối lộ quan trên hoặc nhằm các mục đích tham nhũng khác, như Hu Xingdou, một giáo sư kinh tế tại viện Công nghệ Bắc Kinh, nói.

"Những món quà là biểu thiện của sự suy thoái về mặt đạo đức, khi người ta biến nó thành đồ đút lót", Hu nói.

Các ngân hàng và tiệm kim hoàn cũng không đứng ngoài vòng xoáy này. Công ty bàng bạc đá quý China Cold Coin, Bắc Kinh, thậm chí còn bán những món đồ trang trí hình bánh trung thu với mức giá lên tới 19.250 tệ (3.372 USD).

"Một số công ty và doanh nhân còn thúc đẩy tình trạng này bằng cách đưa hối lộ dưới hình thức bánh trung thu đính kèm vàng, kim cương hoặc các loại đá quý, với trị giá tới hàng chục nghìn đô la, Shaun Rein, giám đốc điều hành Tập đoàn Nghiên cứu Thị trường Trung Quốc ở Thượng Hải, nói.

Rein cho rằng chiến dịch của ông Tập có thể buộc người dân phải lựa chọn những món quà ít đắt đỏ hơn như thuốc bắc.

Trốn thuế trá hình

Một đầu nậu bán lại phiếu giảm giá bánh trung thu trên một con phố ở Thượng Hải, Trung Quốc. Ảnh: AP

Bánh trung thu còn bị lôi vào đường dây trốn thuế ở nhiều công ty, nơi chúng được trao cho các nhân viên như những món quà. Thay vì một chiếc bánh trung thu đúng nghĩa, bây giờ nó thường được tặng dưới dạng các phiếu giảm giá bánh của những thương hiệu xa xỉ.

Với những người không thích bánh trung thu, họ có thể bán lại những chiếc thẻ giảm giá này cho các đầu nậu, thường xuyên túc trực bên ngoài những khách sạn hoặc trung tâm mua sắm.

Còn với những người cần bánh trung thu nhưng lại chỉ có ví tiền eo hẹp, họ có thể mua lại các tấm phiếu ấy từ đầu nậu với mức giá ưu đãi, rồi đem đổi lấy bánh thật.

Ai cũng biết, để tối đa hóa lợi nhuận, những chiếc bánh trung thu thường được sản xuất với chất lượng không đảm bảo. Vì thế, rất nhiều viên chức văn phòng thường chọn cách bán lại các tấm thẻ giảm giá để kiếm lời, thay vì đi mua bánh để tận hưởng một trung thu đúng nghĩa.

"Bánh trung thu chẳng ngon lành gì", hãng tin Reuters dẫn lời ông Rein. "Mọi người không thích ăn nó bởi ai cũng biết chúng tệ như thế nào. Nó thậm chí còn có thể bị tặng đi tặng lại qua các mùa trung thu."

"Các công ty vui bởi họ không phải chịu thuế kinh doanh. Các nhân viên thì vui bởi họ vừa có thể kiếm tiền vừa không bị đánh thuế thu nhập cá nhân", ông Rein giải thích lý do những tấm thẻ giảm giá được ưa chuộng đến thế, nói thêm rằng "chỉ có những lao động phổ thông là thiệt, bởi họ đang phải chịu gánh nặng chi phí cho các khoản thu nhập bất hợp pháp."

Zhang là một trong 15 đầu nậu phiếu giảm giá bánh trung thu ở Thượng Hải. Ông cùng các đồng nghiệp mở "cửa hàng" bằng cách đặt một chiếc ghế nhỏ gần đường hầm dành cho người đi bộ ở gần đường Nam Kinh Đông. Những đầu nậu như ông thường mua lại các tấm phiếu với giá chỉ bằng một nửa số tiền được in trên đó, rồi bán lại chúng với mức giá bằng 75% giá trị thực.

Zhang than phiền rằng chiến dịch mới nhất của chính phủ đã khiến việc kinh doanh của ông khá thất bát. "Năm ngoái tôi thường mua được từ 8 tới 10 phiếu giảm giá một lần, giờ thì mỗi người chỉ bán khoảng một đến hai phiếu thôi."