Có nhiều thuyết tương truyền về bà Thu Bồn, người mà dân trong vùng ghi ơn, sùng kính và tổ chức lễ hội tưởng nhớ, cầu mong được che chở, bình yên và thịnh vượng hàng năm. Có truyền thuyết kể lại rằng bà là công chúa vua Mây, cũng có thuyết tương truyền bà là nữ tướng Champa xưa.

Khi giặc bao vây kinh thành, bà cưỡi ngựa chạy đến phường Rạng thì ngã ngựa. Ngọc thể trôi sông về tới làng Thu Bồn (ngay địa khu vực sông thu‌ộc đị‌a phận xã Duy Tân, Duy Xuyên nay) thì được dân làng cứu vớt, chôn cất và thờ cúng. Đúng năm đó, làng có dịch bệnh đậu mùa lan rộng, bà đã linh ứng cho thuốc dân làng khỏi bệnh, thoát nạn.

Phần lễ theo nghi thức truyền thống có các lễ rước ánh sáng, lễ rước nước, lễ cộ bà và lễ chính ngay đình thờ bà ở giữa làng.

Thần vật của lễ hội là con bò. Tương truyền, đó là thần vật mà bà đã hóa thân linh ứng về giúp dân làng. Nguyên trong một năm mùa màng thất bát. Dân làng khổ sở vì đói kém, và chưa biết lấy gì để gom góp tổ chức lễ bà thì thấy giữa sân đình xuất hiện một con bò, sừng đeo ba ngàn quan tiền, đợi dân làng lấy đi rồi lại quay đầu đi về hướng thánh địa Mỹ Sơn.