Vừa xong bữa cơm tối, dân làng thôn Măng Đen (xã Ba Vì, Ba Tơ, Quảng Ngãi) tập trung đông đủ để dự buổi hòa giải mối quan hệ gia đình của anh Bành và chị Lai. Vừa trình bày trước dân làng, chị Lai vừa thút thít: "Chồng tôi không lo làm ăn mà cứ mê cờ bạc, đòi bán đất rẫy lấy vợ khác".

Sau khi đi vòng quanh con heo quay và ché rượu cần đặt giữa nhà sàn làm phép, vị già làng chậm rãi phân tích chuyện Bành làm là sai với vợ, trái với luật tục của làng, đứa con 5 tuổi không ai nuôi nấng... Nghe bà con trong làng dùng lời lẽ thiệt hơn, anh Bành nhìn sang vợ rồi xoa đầu con trai tỏ ra hối hận. Ngại ngùng đến bên ché rượu cần, anh xin phép dân làng rót cho vợ một chén đầy rồi cùng nâng ly uống cạn để cam kết "không tái phạm thói hư, tật xấu".

"Bây giờ cái bụng thấy sai rồi, mong bà con bỏ qua để tôi được về sống với vợ con", người chồng khẩn khoản. Tối hôm đó, cả làng vui vẻ ăn uống bên nhau, cùng vợ chồng anh Bành quên hết chuyện buồn cũ để bắt đầu cuộc sống mới.

Tương tự, dân làng ở thôn Mang Cà Rá mới đây đã phạt anh Phạm Văn Lút một triệu đồng kèm một con heo và chai rượu gạo cúng làng. Anh này bị "kết tội" đã có vợ, 2 con mà đi quan hệ bất chính với chị Quý. "Dân làng phạt Lút đưa một triệu đồng cho vợ, còn Qúy phải đưa một triệu đồng cho chồng. Cả hai đều phải cúng làng một con heo kèm chai rượu để xóa đi lỗi lầm, cam kết không tái phạm. Sau đó, hai gia đình lại quay về sống hạnh phúc bên nhau", vị trưởng thôn cho biết.

Theo ông Đinh Xuân Lạc, Chủ tịch Ủy ban MTTQ Việt Nam xã Ba Vì, ở huyện vùng cao Ba Tơ đã từ lâu hình thành những tổ hòa giải của bản làng. Gia đình bất hòa, vợ hoặc chồng ngoại tình, tổ hòa giải họp mặt dân làng để góp ý kiến. "Bên nào quan hệ bất chính thì phải chịu phạt cúng làng một con heo, kèm theo ché rượu cần để xóa đi 'tội lỗi và điều xấu xa'. Nếu còn tái phạm có khi làng phạt cả con trâu", ông Lạc nói.

Các tổ hòa giải ở bản làng của xã Ba Vì quy đinh, trường hợp ngoại tình nếu vi phạm lần đầu thì cảnh cáo, nhắc nhở toàn thôn, vi phạm lần hai thì phạt tiền. Tái phạm lần thứ ba, thôn làm báo cáo gửi lên xã, công an để có biện pháp giáo dục.

Bản làng huyện vùng cao Ba Tơ. Ảnh: Trí Tín.

Còn ông Đỗ Tấn Kết, Trưởng công an xã Ba Vì cho hay, từ ngày hình thành tổ hòa giải, tình hình mất an ninh trật tự giảm hẳn. Những "điểm nóng" về bất hòa gia đình đã lắng dịu nhiều, bà con giữ được tinh thần đoàn kết. "Vui nhất là sau những cuộc họp hòa giải, mâu thuẫn được tháo gỡ, vợ hoặc chồng lầm lỗi bắt tay, uống ly rượu tha thứ cho nhau để trở về chung sống hạnh phúc", ông Kết nói.

Tuy nhiên, bên cạnh niềm vui "xoá tội" mà luật tục này mang lại, cũng có người vì áp lực phải nộp phạt mà rơi vào bi kịch. Người dân thôn Măng Đen (xã Ba Vì) kể, năm 2011, con trai bà Bường cưới một cô gái cùng xã. Cuộc sống nghèo khó, anh nay đi làm ăn xa ở Kon Tum để nuôi gia đình. Trong lúc người chồng lăn lộn kiếm tiền, chị vợ ở nhà cùng lúc quan hệ bất chính với 2 người đàn ông trong thôn.

Khuyên nhủ con dâu mãi không được, bà Bường tâm sự với hàng xóm rằng rất buồn chán và sợ làng bắt vạ nộp phạt heo, gà. Một đêm mưa gió, bà đã tìm đến cái chết. Nghe tin mẹ qua đời, anh con trai cấp tốc chạy về đúng lúc dân làng đang đưa vợ và và hai người đàn ông kia ra xử phạt theo lệ làng. Vừa mất mẹ vừa bị "cắm sừng", sau khi chôn cất mẹ và tham dự buổi làng kết tội người vợ hư hỏng, anh chồng bỏ đi biệt xứ.