Từng là một vị hoàng đế với sự nghiệp quân sự lẫy lừng nhưng cuối đời, Napoleon Bonapart phải sống cảnh lưu đày trên đảo Saint-Helène và mất ở đó vào năm 1821, lúc 52 tuổi. Xung quanh vấn đề sức khỏe và cái chết của ông vẫn tồn tại nhiều nghi án.

Napoleon nổi tiếng là người tham việc, hằng ngày ông làm việc khoảng 20 tiếng, chỉ nghỉ vài tiếng. Ông có trí nhớ phi phàm, trí óc rất linh hoạt, có khả năng đọc rất nhanh những ý nghĩ trong đầu cho thư ký ghi chép, cùng một lúc đọc cho nhiều thư ký về những vấn đề khác nhau.

Có tài liệu nói, hằng ngày Napoleon ông phải ký rất nhiều văn bản vì không có ngự tiền văn phòng để ký thay; phải đọc và phê duyệt rất nhiều báo cáo, tờ trình, chủ trì nhiều cuộc họp với các cán bộ cao cấp hoặc hội đồng quốc gia. Đó là chưa kể ông trực tiếp tham gia các cuộc viễn chinh dài ngày.

Thế mà Napoleon lại là người có sức khỏe không tốt lắm. Là đứa trẻ sinh thiếu tháng, thuở niên thiếu và kể cả lúc trưởng thành, do đời sống khó khăn nên ông rất gầy. Một người bạn gái của nhà văn Stendhal, từng gặp Napoleon năm 1795 (lúc ông 26 tuổi) đã diễn tả: “Đó là con người gầy nhất mà tôi gặp lần đầu trong cuộc đời!”.

Napoleon bị chứng viêm bàng quang nên rất khó đi tiểu. Nói với thầy thuốc, ông kể: “Ta luôn cảm thấy buồn tiểu nhưng lại bí, nên đau không chịu được”. Để giảm đau, thầy thuốc yêu cầu ông ngâm mình vào một thùng to đầy nước ấm, do đó Napoleon có thói quen tắm nước nóng khá lâu. Căn bệnh đi tiểu nhỏ giọt này đã ảnh hưởng đến khả năng chỉ huy trận đánh ở Nga, khi ông bị đau nên thiếu quyết đoán, phản ứng chậm trước diễn biến của chiến trận.

Ngoài ra Napoleon còn bị táo bón nặng, gây trĩ chảy máu. Ông bị táo từ thuở nhỏ và ngày càng diễn biến xấu hơn. Để chữa trị, bác sĩ cho ông dùng nước đun sôi để nguội pha với dung dịch acetat chì tẩm vào một mảnh vải để rửa, và dùng đỉa để hút máu. Do bị giãn tĩnh mạch vùng hậu môn nên trong trận Waterloo, ông phải ngồi xe thay vì cưỡi ngựa để chỉ huy (vài năm trước, ông dư sức cưỡi ngựa hơn 10 giờ mỗi ngày, đi những chặng đường dài dằng dặc).

Từ năm 1804, Napoleon tăng cân nhanh chóng nên các thầy thuốc buộc ông ăn với chế độ thanh đạm. Napoleon còn từng bị sốt rét 2 lần, bị ghẻ và sau đó là chứng ngứa toàn thân buộc ông phải gãi liên tục trước mặt một số cận thần. Hoàng đế Pháp còn có triệu chứng viêm gan (da vàng); có người còn cho ông bị lao với triệu chứng ho dai dẳng. Ông cũng là người thần kinh có vấn đề, hay lên cơn kích thích quá đáng, giận dữ thái quá và thỉnh thoảng trầm uất.

Đời sống tình dục của Napoleon cũng có nhiều vấn đề tế nhị. Ông là người kết thúc rất nhanh chóng chuyện ái ân và năm 42 tuổi bị mắc chứng liệt dương. Tuy có một quý tử với Marie Louise nhưng ông vẫn bị đồn đại là người đồng tính luyến ái. Sĩ quan hầu cận Napoleon toàn là những người có dáng đàn bà, trong đó người được sủng ái nhất là Gurga, thường biểu lộ những cử chỉ ghen tuông khi thấy Napoleon “âu yếm” những sĩ quan trẻ đẹp.

Khi Napoleon mất, lúc liệm, người ta thấy c‌ơ th‌ể ông không có lông, dấu hiệu sin‌ּh dụ‌ּc bên ngoài rất ít tính nam, trong khi bộ ngực tròn trịa, mềm mại, tay chân nhỏ nhắn với kích thước chiều cao khiêm tốn: 1,57m.

Do lắm bệnh nên Napoleon có khá nhiều thầy thuốc chuyên khoa săn sóc sức khỏe, nhưng ông không có thiện cảm với ngành y. Hoàng đế Pháp từng nói với cận thần: “Hóa học là mánh khóe của y khoa, còn y khoa là môn khoa học của những kẻ giết người!”.

Nhiều nhà nghiên cứu lịch sử nhận định: Chính sức khỏe đã ảnh hưởng khá nhiều đến khả năng chỉ huy chiến trận của Napoleon, làm ông thất bại trong những trận đánh quan trọng”.

Nghi án quanh cái chết của Napoleon

Đây là một trong những cái chết gây nên nhiều tranh cãi cho hậu thế, gần 200 năm sau vẫn còn tranh cãi về nguyên nhân t‌ử von‌g: do bệnh tật hay do bị đầ‌u độ‌c? Đã có tới 4 biên bản khám nghiệm t‌ử th‌i nhưng nội dung mâu thuẫn nhau. Biên bản số 1 ghi là “gan bị viêm mạn tính”, nhưng biên bản sau lại ghi “mô gan hoàn toàn tốt”.

Phân tích tóc của Napoleon, người ta thấy tỷ lệ ars‌en cao đột xuất và nghi ngờ ông bị người Anh đầ‌u độ‌c từ từ. Nhiều nhà khoa học không đồng tình với nhận định trên vì thời đó việc dùng ars‌en còn khá phổ biến, chất này có trong thuốc, dầu chải tóc... Mặt khác, dựa vào hồ sơ y khoa còn lưu trữ, có nhiều chứng cứ cho thấy Napoleon chết vì ung thư dạ dày. Có thầy thuốc cho thủ phạm là bệnh lỵ amíp mà Napoleon mắc phải lúc bị đày ở đảo Saint-Helène, nó gây các ổ mủ ở gan và khiến các nộ‌i tạn‌g dính vào nhau. Có người nói Napoleon chết do uống colomel (thuốc nhuận tràng) quá liều.

Hiện nay chuyện về nguyên nhân cái chết của Napoleon vẫn đang còn để ngỏ, chưa có giả thuyết nào được mọi người chấp nhận.