Sốc từ nhà, ra ngoài phố...
“Sốc nặng” là điều mà Nguyễn Hoàng Diệu Linh cảm nhận được sau 5 năm du học ở Minnesota (Mỹ) trở về.
Bước chân xuống sân bay Nội Bài, Linh đã choáng váng bởi sự ồn ào, chen lấn bất lịch sự của một số người ở đây. Nhưng đó mới chỉ là khởi đầu của chuỗi sốc sau này.
Vốn đã quen với thái độ niềm nở nhiệt tình của nhân viên bán hàng ở Mỹ, Linh rất sợ mỗi khi đi mua sắm ở VN, ngay cả khi vào những trung tâm thương mại lớn. “Mấy chị bán hàng cứ sấn sổ tới giới thiệu hết thứ nọ đến thứ kia, đến khi mình bảo chỉ xem thôi, chưa quyết định mua thì tỏ thái độ khó chịu thấy rõ. Mình thay đồ thì họ đứng canh như canh trộm. Mua thì phải mặc cả, không mua thì bị lườm.” – Linh cho biết đó là lý do tại sao không dám đi mua sắm 1 mình ở VN nữa.
Đến khi đi làm giấy tờ ở các cơ quan công quyền thì lại càng sốc bởi thái độ lạnh lùng hay cáu bẳn của các nhân viên nhà nước. Linh tâm sự: “Ai cũng khó đăm đăm vì họ biết mình cần họ chứ họ có cần mình đâu. Trong khi ở Mỹ, dù giấy tờ quan trọng đến thế nào, nhân viên cũng nhỏ nhẹ hỏi han, từ tốn hướng dẫn và liên tục “Thank you!” dù họ là người giúp mình.”
Linh không phải là trường hợp cá biệt cảm thấy khó khăn khi trở về nước “tái hòa nhập cộng đồng” sau 1 thời gian sinh sống và học tập ở nước ngoài.
Đó gọi là hội chứng “sốc văn hóa ngược” (reverse culture shock) mà hầu như du học sinh nào cũng gặp phải.
Thế Phong, 1 du HS trở về từ Washington DC, Mỹ chia sẻ: “Trước khi về nước, chúng tôi cũng được bà trưởng khoa cảnh báo rằng sẽ sốc khi quay lại VN nhưng tôi không tin vì đã sống ở VN hơn 20 năm. Không ngờ mỗi khi đến nơi công cộng đều thấy sốc nặng vì cách cư xử thiếu văn hóa của 1 số người, những hành xử mà mình không bao giờ thấy ở thủ đô nước Mỹ.”
Bà Meg Holmberg, Giám đốc Dự án Hỗ trợ Học bổng ADS của Chính phủ Úc từng chia sẻ: “Một trong những khó khăn sau khi đi học trở về được các cựu sinh viên nhắc đến thường xuyên nhất là sự khác biệt về cách thức, phong cách làm việc, tiêu chuẩn chuyên môn ở VN đã hạn chế các cựu sinh viên ứng dụng hiệu quả các kiến thức và kỹ năng.”
Lan Anh, cựu du HS từ Nhật Bản, chỉ sau 1 năm về làm việc trong 1 cơ quan Nhà nước đã thấy quá ngột ngạt với cách làm việc “bao cấp” và qua loa. Cô đã phải bỏ việc ra ngoài làm cho 1 công ty của Nhật. “Giờ làm việc mà mọi người cứ trò chuyện oang oang, còn mang cả mực đến cơ quan nướng làm cả phòng bốc mùi tanh nồng. Nhân viên thì được đánh giá qua thâm niên chứ không phải năng lực. Chỉ làm việc vài tháng mà tôi thấy stress nặng, không chịu được thêm nữa vì thấy mình lạc lõng với lối làm việc nghiêm túc học được từ Nhật Bản.” – Lan Anh tâm sự.
Không chỉ ở cơ quan, ngoài đường phố mà các du HS khi trở về còn bị sốc ngay trong chính ngôi nhà của mình.
Vốn quen thoải mái đi bar, uống rượu hoặc chơi đến tận khuya ở nước ngoài, nay về nhà phải tuân thủ giờ giới nghiêm do phụ huynh đặt ra. Cũng vì quen với môi trường tự do thảo luận với giáo sư ở các trường ĐH ở nước ngoài, khi về nhà “lỡ” tranh luận hăng hái với phụ huynh thì dễ bị khép vào tội “hỗn láo”.
Liệu pháp chống sốc
Hội chứng sốc văn hóa ngược thường nặng nề hơn cả “sốc văn hóa xuôi” bởi khi tới 1 vùng đất mới, tiếp xúc với 1 nền văn hóa mới, 1 ngôn ngữ mới thì sốc là điều dễ hiểu. Nhiều SV không chuẩn bị tâm lý cho cú “sốc ngược” khi quay lại chính quê hương và ngôi nhà của mình. Bên cạnh đó, “làm quen với môi trường văn minh vẫn nhanh hơn là với sự vô ý thức”, Diệu Linh bày tỏ.
Tùy khả năng thích nghi của từng người mà tình trạng sốc văn hóa ngược kéo dài hay ngắn. Bên cạnh đó, cũng có những liệu pháp chống sốc được truyền tai nhau giữa các du HS, không chỉ của VN mà cả các nước khác.
 |
Tôn trọng khác biệt văn hóa là 1 liệu pháp chống sốc hiệu quả |
Trước hết mỗi du HS cần nhận thức được sự thay đổi của chính bản thân mình. Sau nhiều năm học tập và sinh sống ở nước ngoài, có những thói quen, cách hành xử và thậm chí cả những giá trị nhận thức cũ của mỗi người đã mất đi, thay vào đó là một loạt các khái niệm mới. Vì thế, khi trở về, các du HS sẽ cảm thấy có độ vênh nhất định với thực tế tại quê nhà.
Điều quan trọng nhất là luôn giữ được sự cân bằng, không để mình rơi vào trạng thái trầm cảm hoặc quá thất vọng. Cảm nhận và tôn trọng sự khác biệt văn hóa sẽ giúp các du HS cảm thấy dễ chịu và nhanh chóng thích nghi hơn. Đừng cố so sánh giữa các nền văn hóa, các lối sống khác nhau.
Thế Phong cho biết: “Khi mới về VN, phải mất 1 thời gian dài mình không dám đi ăn ở bên ngoài vì thấy sợ những đám giấy ăn nhàu nát vứt dưới gầm bàn, bát đũa nhơm nhớp dầu mỡ. Nhưng bạn bè rủ mãi rồi cũng dần dần làm quen lại với văn hóa quán cóc của nước mình. Bây giờ thì hoàn toàn thoải mái rồi vì thấy tụ tập bạn bè trong những quán đó thú vị hơn nhiều so với các quán Tây hoặc nhà hàng sang.”
Một biện pháp khác là thường xuyên giữ liên lạc với gia đình, bạn bè để cùng trao đổi thông tin, chia sẻ quan điểm và cập nhật các vấn đề của đời sống ở quê hương. Từ đó, các du HS sẽ giữ được mối liên hệ chặt chẽ với mọi người ở nhà để khi trở về không bị cảm giác lạc lõng.
Xây dựng 1 kế hoạch chi tiết cho ngày trở về cũng sẽ giúp các du HS thoát khỏi sự nhàn rỗi dẫn đến những bực bội không đáng có. Khi hòa mình vào công việc hoặc một niềm đam mê gì đó sẽ khiến bạn tạm quên đi những khó chịu hàng ngày.
Tùng, một du HS trở về từ Anh quốc có cái nhìn rất mở: “Tôi chẳng việc gì phải sốc khi vài người xung quanh mình cư xử thiếu văn minh. Về VN, tôi vẫn giữ những thói quen tốt đã học được ở nước ngoài. Luôn luôn xếp hàng, người ta chen lấn thì tôi nhắc nhở, có bị lườm cũng kệ. Tôi sẵn sàng cầm vỏ kẹo về nhà vứt vào thùng rác.
Tôi thấy vui vì cách hành xử văn minh của mình. Mỗi du HS về nước nếu vẫn giữ được những thói quen đó và truyền cả cho bạn bè, người thân của mình thì các thế hệ du HS sau này sẽ không còn bị sốc văn hóa ngược vì những chuyện nhỏ như thế nữa”.
