Những loài cây “thèm thịt” ở Việt Nam

Mới đây, các nhà nghiên cứu thuộc viện Sinh học nhiệt đới và các nhà khoa học Pháp thông báo đã tìm thấy cây nắp ấm Thorel ở vườn quốc gia Lò Gò – Xa Mát, sau hơn một thế kỷ biệt tích.

Nhưng trong cộng đồng mạng, nhiều người cho rằng họ đã tận mắt thấy loài này ở Việt Nam, làm dấy lên một phong trào “ném đá” các nhà nghiên cứu. Để giúp bạn đọc có góc nhìn sâu hơn, xin gửi đến một số thông tin và hình ảnh về các loài cây ăn thịt ở Việt Nam nói chung và loài nắp ấm nói riêng.

Chiến thuật của những kẻ bắt ruồi

Khi mặt trời còn đang ngái ngủ, đâu đó trong vùng đầm lầy hay vùng ven biển khô cằn, dòng họ nhà bắt ruồi Droseraceae đã thức dậy từ rất sớm, chuẩn bị một ngày săn mồi mưu sinh. Những bông hoa rực rỡ sắc màu đua nở, những nụ hoa đầy ắp mùi hương quyến rũ nhờ gió ban mai chuyển đi khắp vùng. Hương hoa sẽ làm cho lũ côn trùng háu đói tìm đến thưởng ngoạn bữa sáng. Cùng lúc đó, ở đầu những chiếc lông dài mảnh mai mọc xung quanh thân cây và bông hoa rực rỡ ngát hương cũng tiết ra một loại dịch có tính kết dính rất mạnh. Sau khi hoàn tất quá trình sắp đặt những chiếc bẫy, nhà bắt ruồi đong đưa theo gió, chờ đợi con mồi sập bẫy.

Trải qua hàng triệu năm, các loài bắt ruồi Ấn Drosera indica và bắt ruồi bán nguyệt Drocera peltata nhận ra rằng chiếc bẫy trở nên vô hiệu khi các lớp nhựa dính bị sức nóng mặt trời làm khô cứng, do vậy việc nở hoa và tiết dịch trước bình minh là cần thiết. Tuy nhiên đối với loài bắt ruồi muỗng Drosera burmannii, các chất dịch dính này lại tiến hoá hơn, không bị khô cứng hoàn toàn mà vẫn có thể bắt dính con mồi dù không nhạy bằng sáng sớm. Hầu hết các chất dịch dính tiết ra ở các loài bắt ruồi Drosera sp. đều có chức năng bắt giữ các loại côn trùng và chức năng tiêu hoá mạnh.

Nắp ấm đẹp Nepenthes mirabilis. Ảnh: Huỳnh Mai Sơn

Những chiếc bình chết chóc

Khác với chiến thuật dùng nhựa dính để kết liễu con mồi, những loài thuộc họ nắp ấm Nepenthaceae dùng phương pháp tinh vi hơn. Những chiếc lá của nó có cuống rất dài, gốc biến thành lá giả rộng, phần giữa biến thành dạng cuộn tròn nhỏ mà dài, phần trên đỉnh lá biến thành hình ống trụ, bản thân phiến lá trở thành nắp bình. Ở mỗi chiếc bình, phần đáy chứa chất nhựa có mùi hương nhằm dẫn dụ côn trùng. Trên miệng bình cũng tiết ra một dịch mật, vách trong thành bình thì nhẵn bóng, mà ở phần dưới và phần đáy hộp đầy các tuyến có thể tiết ra dịch tiêu hoá. Các loài côn trùng bị hấp dẫn bởi các chất dẫn dụ kéo đến, khi rơi thẳng vào bên trong bình, nắp bình sẽ lập tức đóng lại. nạn nhân chỉ còn chờ chết và bị tiêu hoá để cung cấp dưỡng chất cho cây hấp thụ.

Khi nhà khoa học Lecomte đặt tên cho nắp ấm Thorel, giới khoa học trên khắp hành tinh chỉ biết khoảng 40 loài nắp ấm. Loài nắp ấm Thorel được nhà thực vật học Pháp Clovis Thorel phát hiện lần đầu ở xã Thị Tĩnh, huyện Lò Thiêu, tỉnh Bình Dương khoảng 1861 – 1869. Lúc này, các mẫu nắp ấm được gọi với tên Thorel 1032. Năm 1909, nhà thực vật học Paul Henri Lecomte mô tả chính thức về loài này, và lấy tên Thorel đặt cho chúng (Nepenthes thorelii). Kể từ khi Bois thu được mẫu vật của loài này ở Bình Dương năm 1903, cho đến khi nhóm của tiến sĩ Lưu Hồng Trường tìm thấy ở vườn quốc gia Lò Gò – Xa Mát thì chưa ai ghi nhận sự tồn tại trong môi trường tự nhiên của cây nắp ấm Thorel.