Mùa hè, khi trẻ em đồng lứa đang cùng gia đình háo hức với chuyến du lịch hoặc đang vui chơi trong tiếng trống lân giòn giã - dư âm món quà ngày Quốc tế thiếu nhi thì th‌i hà‌i em Hồ Văn Th. được gia đình đau xót mang về quê hương an táng. Bạn của Th., em Hồ Văn M. đang thiêm thiếp trong phòng cấp cứu bệnh viện Trung ương Huế với đôi chân dập nát, thân thể đầy thương tích. Như bao lần, Th. cùng một số bạn vào hầm khai thác vàng kiếm tiền mua sách vở cho năm học mới thì không may hầm bị sập. Và Th. không kịp thoát ra…

Không biết bao lần, chúng tôi ngược hàng trăm cây số đường rừng tìm đến chốn thâm sơn cùng cốc ở vùng rừng miền Tây Quảng Trị để phản ánh nạn đào đãi vàng trái phép tàn phá môi trường sống. Cứ mỗi chuyến thực địa, nghe tiếng bộc phá nổ trầm đục như tiếng thở dài kìm nén giữa rừng xanh, giữa hàng trăm con người lưng trần hối hả khuân chuyển đất đá, chúng tôi lại thắt lòng khi tận mắt chứng kiến trong đội quân đào đãi đông đúc ấy có rất nhiều em thiếu nhi thâ‌n hìn‌h còm cõi, nước da đen nhẻm gồng hết sức mình khuân những tảng đá nặng hơn trọng lượng c‌ơ th‌ể các em.

Sau mỗi tiếng nổ đánh hầm, bóng các em lại lao vào hang sâu hun hút mà không hề biết rằng, ngay ở trên đầu, hàng nghìn khối đá đang chực chờ lao xuống đè nghiến. Bao nhiêu lần chứng kiến bấy nhiêu lần chúng tôi nguyện cầu mong các em tránh được mọi tai ương, để tiếp tục cắp sách đến trường cùng chúng bạn. Thế mà, mới đây thôi, ngày 1/6, lời nguyện cầu của chúng tôi không còn giá trị. Em Hồ Văn Th. tức tưởi ra đi khi em vừa chạm vào cái tuổi 16, tiếng kèn tang tóc thay tiếng trống múa lân nức nở tiễn em.

Trưa tháng 6 nắng đổ lửa, bãi vàng sa khoáng bên mép sông Đakrông, đoạn qua xã Tà Rụt nhộn nhịp người đào đãi. Khi chúng tôi đến, cháu bé ôm tảng đá lớn từ tay người đàn ông ngập sâu dưới hố đào, lảo đảo tập kết nó ở một điểm cách xa chừng chục bước chân. Người đàn ông dưới hố đào cho biết tên anh là Hồ Văn K. ở thôn Tà Rụt 2, xã Tà Rụt, đã có hai đời vợ. Người vợ đầu bị tai nạn giao thông mất cách đây 3 năm. Chị mất để lại cho anh hai đứa con, đứa đầu đang cùng cha đào đãi vàng ở đây, tên là Hồ Văn T. (17 tuổi), đứa thứ hai 5 tuổi. Sau khi vợ mất, theo phong tục tập quán, anh lấy em vợ, có thêm một đứa con, nay mới 2 tuổi. Cháu T. bỏ học từ năm lớp 2 để cùng bố đi đào đãi vàng.

Một hầm khác, anh Hồ Văn G. cũng có 3 người con, đứa lớn 1‌8 tuổ‌i, đã bỏ học cách đây mấy năm để cùng bố mẹ đào đãi vàng sa khoáng. Một nhóm trẻ tranh thủ bố mẹ chúng nghỉ ăn cơm mang đồ chơi là những chiếc can nhựa hỏng làm xe, gắn một sợi dây cước kéo đi xung quanh gốc cây. Hình như đối với chúng, đây là giây phút tuyệt vời nhất của đời tuổi thơ.

Có lần chúng tôi cứu giúp em H.V.M., học sinh lớp 7, Trường THCS xã Tà Rụt đang bị say nắng nằm dưới bụi cây gai. M. cho biết: "Em mồ côi ba, hiện ở với mẹ ở thôn Tà Rụt 2. Mẹ đau ốm luôn nên em một buổi đến lớp, buổi còn lại quăng quật giữa bãi vàng".

Tìm hiểu được biết, thời gian gần đây, tình trạng bỏ học đi đào đãi vàng trái phép diễn ra phổ biến ở các xã miền núi. Cuộc sống khốn khó khiến tuổi thơ các em sớm nhuốm vào nỗi lo cơm áo gạo tiền. Đối với việc đào đãi vàng trái phép trong các hầm sâu, các em với hình dáng nhỏ bé rất "lý tưởng" cho việc luồn lách mọi ngóc ngách trong hang. Bấy lâu nay, không biết bao nhiêu tai nạn T.Tâm xảy ra nhưng rừng sâu lại… "đồng lõa" với tội lỗi của các đầu nậu.

Thầy giáo Lê Văn Thanh, Hiệu trưởng Trường Trung học cơ sở xã Tà Rụt (Đakrông) buồn bã nói: "Năm nay, các em bỏ học đi đào đãi vàng cao hơn nhiều so với những năm trước. Riêng xã A Vao, số em nộp đơn xin nhập học THPT chưa bằng phân nửa số em thi đậu THCS".

Ông Hồ Văn Thân, Trưởng Công an huyện Đakrông cho biết: "Tình trạng học sinh bỏ học đi đào đãi vàng có từ cách đây 10 năm, nhưng rộ lên nhiều nhất vài năm trở lại đây. Ngoài tận thu vàng sa khoáng dọc mép sông Đakrông, các em còn thành lập nhiều tổ, đi sâu vào rừng già, đến các điểm quặng vàng lớn như khe Đang, khe Poóc làm thuê cho các chủ nậu vàng. Các chủ nậu vàng ở đây luôn sử dụng thủ đoạn cho các em hút, chích m‌a tu‌ý để trở thành n‌ô l‌ệ của chúng. Không ít lần, lực lượng Công an huyện Đakrông tổ chức truy quét, đẩy đuổi "vàng tặc", phát hiện ra các em, đưa về địa phương, song chỉ thời gian ngắn sau, các em lại tự tìm vào bãi vàng".

Học sinh bỏ học đi đào đãi vàng không chỉ có riêng ở xã Tà Rụt, mà các địa phương lân cận, trong đó nhiều nhất là xã A Vao, A Bung. Kí ức tuổi thơ của các em là hình ảnh lam lũ soi dưới đáy sàng vàng đục ngầu bùn đất, nhọc nhằn mồ hôi. Thậm chí, mỗi năm số lượng các em phải "gửi" thân mình ở những bãi vàng giữa rừng sâu nước độc lên đến xấp xỉ con số hàng chục