Nỗi lo bóng đèn thân thiện môi trường

Thông tin đèn compact có thể gây ung thư lúc đầu được một vài trang web đăng lược dịch khá ngắn (trong đó có cả trang web của bệnh viện K Hà Nội – 24/4/2011) với nội dung chính rằng một nhóm nhà khoa học người Đức tại phòng thí nghiệm của Berlin Alab, sau khi tiến hành các thử nghiệm đã kết luận rằng một số hó‌a chấ‌t gây ung thư và các chất độc đã được phóng ra khi đèn huỳnh quang compact thân thiện môi trường được bật lên, đó là các chất hóa học naphtalen, phenol và styrene.

Từ nhận định này, báo cáo của nhóm nhà khoa học này đã khuyên người tiêu dùng không nên bật đèn trong thời gian dài, đặc biệt khi đèn ở gần đầu người, bởi chúng sẽ phát ra các chất độc hại khi bật lên. Thông tin còn dẫn lời của Peter Braun, người đã tiến hành các thử nghiệm tại Phòng thí nghiệm của Berlin Alab, cho biết: "Đối với các chất gây ung thư như vậy, điều quan trọng là chúng cần được giữ càng xa con người càng tốt".

Chính nội dung thông tin có phần khẳng định như vậy đã làm dư luận và người dân trong nước hoang mang, lo ngại về sự an toàn của bóng đèn tiết kiệm năng lượng, vì hiện nay loại đèn compact này được dùng khá thông dụng trong nước.

Và ngay sau đó, đã có một số trang web khác đã biên dịch lại tin này từ tin gốc trên trang web Telegraph.co.uk một cách đầy đủ hơn. Trong đó, dẫn một số ý kiến của các tổ chức và nhà khoa học về vấn đề này như Andreas Kirchner, từ Liên đoàn Kỹ sư Đức, cho biết: "Các đám mây điện tử tích tụ xung quanh những đèn này. Vì thế, tôi sử dụng chúng chỉ vì chúng rất kinh tế. Bạn không nên dùng chúng trong những không gian hẹp, và nhất là không để ở gần đầu".

Tuy nhiên, các chuyên gia người Anh khẳng định cần có thêm nghiên cứu mới có thể khẳng định được, và khuyến cáo người tiêu dùng không cần hoảng sợ. Và Bộ Môi trường Anh khẳng định bóng đèn compact là an toàn, mặc dù thực tế là chúng chứa một lượng nhỏ thủy ngân, có thể thoát ra khi bóng đèn bị vỡ.

Trước đó, Abraham Haim, một giáo sư sinh học tại Đại học Haifa ở Israel, cũng khẳng định bóng đèn huỳnh quang compact có thể gây ra tỷ lệ ung thư v‌ú cao hơn nếu được sử dụng vào đêm khuya (vì đèn này có thành phần ánh sáng gần giống ánh sáng ban ngày, do đó làm rối loạn quá trình sản xuất một loại hoóc môn của c‌ơ th‌ể).

Đồng thời, Cơ quan Bảo vệ sức khỏe Anh (HPA) khuyến cáo người tiêu dùng không nên tiếp xúc quá gần với bóng đèn huỳnh quang tiết kiệm điện - compact bởi ánh sáng cực tím (UV) do đèn phát ra với cường độ cao tương đương với tia UV của ánh nắng mặt trời có thể khiến da đỏ ửng.

Các chuyên gia đề nghị chỉ nên làm việc hoặc sinh hoạt cách bóng đèn compact trên 30cm và không nên ở gần quá 1 giờ, nhất là với những người có làn da nhạ‌y cả‌m với ánh sáng, và người tiêu dùng nên sử dụng loại đèn compact có mũ chụp xuống (bóng được bao lại giống như đèn dây tóc thông thường) để an toàn hơn. Tuy nhiên, HPA nhấn mạnh các gia đình không nên tẩy chay bóng đèn compact vì mặc dù nó làm da đỏ ửng nhưng đã được kiểm chứng là không gây nguy cơ ung thư da. Hơn nữa, loại đèn này còn là thiết bị thân thiện môi trường.

Mới đây theo khuyến cáo của Cơ quan bảo vệ môi trường Hoa Kỳ (EPA) đăng trên trang eHow.com (nhiều trang web và báo chí trong nước có biên dịch và đăng lại) thì cho rằng mỗi loại bóng đèn huỳnh quang, với hình dạng quăn, xoắn riêng biệt lại có chứa khoảng 5 mi-li-gam thủy ngân (Hg) có kích cỡ bằng hòn bi trong chiếc bút bi. Dù rằng, đây chỉ là một lượng rất nhỏ, nhưng thật sự 5 mi-li-gam thủy ngân là đủ để nhiễm bẩn khoảng 22.680 lít nước uống.

Chừng nào mà những bóng đèn huỳnh quang này vẫn hoạt động tốt, nghĩa là lượng thủy ngân độc hại vẫn còn được chứa trong bóng đèn, thì nó sẽ không gây ra vấn đề, nhưng khi những bóng đèn này bị hư hỏng, chúng sẽ trở thành mối hiểm họa thật sự đối với môi trường và sức khỏe con người nếu chúng không được làm sạch và xử lý đúng cách.

Người Việt ít quan tâm đến yếu tố an toàn và thân thiện môi trường?

Hiện tại, ở Việt Nam có nhiều doanh nghiệp sản xuất và cung ứng đèn compact như: Công ty CP Bóng đèn phích nước Rạng Đông, Công ty Philips Việt Nam, Công ty CP Bóng đèn Điện Quang...

Được biết, hiện nay hầu như tất cả các bóng đèn huỳnh quang compact của Việt Nam và các nước lân cận đều sử dụng thủy ngân ở dạng hạt hoặc dạng hơi để làm chất xúc tác phát quang. Tuy nhiên, ý thức về nguy cơ ô nhiễm thủy ngân từ đèn compact ở nước ta hiện có vẻ vẫn chưa được quan tâm nhiều.

Ông Nguyễn Quốc Khánh, Phụ trách Kỹ thuật khối Kinh doanh, thay mặt cho Công ty cổ phần bóng đèn Điện Quang (sản phẩm Điện Quang hiện nay là sản phẩm bóng đèn duy nhất trên thị trường được cấp "Nhãn Xanh Việt Nam" của Bộ Tài nguyên và Môi trường, chứng nhận sản phẩm Thân thiện Môi trường - NV) cho rằng, có một thực trạng là hiện nay một bộ phận người tiêu dùng Việt Nam thường ít quan tâm đến các yếu tố an toàn và thân thiện môi trường mà thường quan tâm đến yếu tố giá cả và một phần nào đó là tiết kiệm điện.

Song, "đối với sản phẩm bóng đèn huỳnh quang, Điện Quang đã từ lâu sử dụng thủy tinh không chì, giảm thiểu tối đa các công đoạn sử dụng chì trong sản xuất đèn (ví dụ như thay thế công đoạn hàn chì phần tiếp xúc ở đuôi đèn bằng nút nhôm, cũng như dần dần chuyển sang sử dụng thủy ngân dạng hạt (thủy ngân dạng hạt có hàm lượng thủy ngân trong bóng đèn thấp hơn) để giảm thiểu tác động đến môi trường, mặc dù sử dụng thủy ngân dạng hạt sẽ làm giá thành tăng cao và đèn khởi động bật sáng chậm hơn thủy ngân lỏng", ông Khánh cho biết.

Ông Nguyễn Quốc Khánh khẳng định với ý thức trách nhiệm của nhà sản xuất đối với sức khỏe người tiêu dùng và môi trường, Điện Quang luôn in rõ hướng dẫn xử lý khi bóng đèn bể vỡ trên tất cả bao bì đèn compact của mình. Ngoài ra, Điện Quang cũng đang phối hợp với Văn phòng tiết kiệm năng lượng của Bộ Công Thương để nghiên cứu các phương án thu hồi và xử lý đèn sau sử dụng. Đây là một dự án lớn, đòi hỏi đấu tư cao, cũng như phải có một chính sách hỗ trợ của Nhà nước.

Riêng thông tin khi đèn compact được bật sáng có một số khí bay ra có thể gây hại đến sức khỏe con người? Ông Nguyễn Quốc Khánh nhấn mạnh, đây là thông tin lần đầu tiên xuất hiện, chưa từng có một nghiên cứu nào tương tự trước đây.

Điều này cần phải có các báo cáo khoa học, được nghiên cứu cẩn thận và phải được các nhà khoa học có uy tín xác nhận mới có thể đưa ra các kết luận chính xác. Sản phẩm đèn huỳnh quang đã được sản xuất và tiêu dùng từ rất lâu tại các nước phát triển, kể cả Mỹ, Nhật hay châu Âu. Các sản phẩm Điện Quang đã được xuất khẩu đến nhiều nơi trên thế giới, đáp ứng được các tiêu chuẩn an toàn khắt khe của châu Âu như CE, RoHS hay UL của Mỹ.

Để có thông tin nhiều chiều, chúng tôi đã liên lạc trực tiếp với Công ty Philips Việt Nam - đơn vị cung cấp khá nhiều sản phẩm bóng đèn compact trên thị trường Việt Nam và đồng thời gửi câu hỏi qua email cho người quản lý của nhãn hàng này tại Việt Nam để làm rõ về vấn đề liên quan. Tuy nhiên, người quản lý này cho rằng mình không có đủ thẩm quyền để tiếp xúc với báo chí và sẽ chuyển những câu hỏi qua bộ phận PR của Philips ở nước ngoài để họ giải quyết. Nhưng chờ đợi hơn 4 ngày vẫn không thấy câu trả lời của họ (?).

Thông tin y tế, sức khỏe cần được kiểm duyệt trước khi đăng

TS.BS. Trần Văn Thuấn, Phó Giám đốc bệnh viện K Hà Nội, viện trưởng viện Nghiên cứu phòng chống ung thư, thì cho biết: "Nguyên nhân gây ra bệnh ung thư trên 80% liên quan đến môi trường bên ngoài bao gồm hút thuốc, chế độ dinh dưỡng không hợp lý, tia tử ngoại từ ánh nắng mặt trời, virut gây u nhú ở người HPV, tia phóng xạ. Khả năng gây ung thư khi tiếp xúc với yếu tố nguy cơ phụ thuộc vào thời gian tiếp xúc (càng trong thời gian dài thì nguy cơ càng cao), tuổi tiếp xúc (càng trẻ thì nguy cơ càng cao), cơ quan tiếp xúc và cơ địa của từng cá nhân.

Để khẳng định một vấn đề như "đèn compact có một số hó‌a chấ‌t có thể gây ung thư" cũng như nhiều vấn đề khác nữa thì phải dựa vào nhiều công trình nghiên cứu khoa học mới có thể khẳng định chắc chắn. Tuy nhiên, khi có những khuyến cáo thì người dùng cũng nên chú ý trong quá trình sử dụng.

Cả đèn ống tuýp hay compact huỳnh quang đều có thủy ngân và một số chất khác, vì thế khi sử dụng mà bị hỏng hay rơi vỡ thì người tiêu dùng cũng cần thu gom xử lý theo quy chế của Bộ Y tế về thu gom, xử lý chất thải độc hại".

Đúng như TS.BS. Trần Văn Thuấn đã nói thì khi có những khuyến cáo, người dùng cũng nên chú ý trong quá trình sử dụng. Thiết nghĩ, việc sử dụng đèn compact để tiết giảm điện cần phải đi đôi với việc tuyên truyền, hướng dẫn người dân khi sử dụng và cách thu gom an toàn, đưa các loại đèn compact đã hư hỏng hoặc quá hạn sử dụng về các chỗ thu gom đồng thời tổ chức tốt việc thu gom để xử lý các bóng đèn đã hư hỏng.

Lưu ý là người tiêu dùng không nên tự đập vỡ bóng đèn. Nếu không may bóng đèn bị vỡ, phải thu dọn ngay vào túi nilon, khi thu dọn phải đeo khẩu trang chống độc. Ngoài ra, sản phẩm sau sử dụng phải được đưa về nơi thu giữ tập trung. Không nên vứt bỏ bóng đèn vào sọt rác mà không được bao bọc kỹ lưỡng. Theo các nhà khoa học, đây chính là lúc thủy ngân bay hơi và con người vô tình hít phải hơi độc. Thủy ngân khi ở dạng hơi có thể đi vào c‌ơ th‌ể theo đường hô hấp hoặc thấm qua da.