Nhà cách mạng tiền bối xuất sắc

Với thành tích học tập xuất sắc, năm 17 tuổi, Nguyễn Chí Diểu thi đỗ vào Trường Quốc Học Huế. Thời gian này, Nguyễn Chí Diểu liên hệ mật thiết và kết thân với các nhà hoạt động cách mạng. Tại đây, ông tham gia Đảng Tân Việt, gia nhập Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên. Năm 1927, ông tham gia cuộc bãi khóa tại Trường Quốc Học. Năm 1928, ông đắc cử Xứ ủy viên Trung kỳ của Đảng Tân Việt, sau đổi thành Đông Dương cộn‌g sả‌n Liên đoàn, trở thành đảng viên Đảng cộn‌g sả‌n. Đây là thời kỳ cách mạng sôi động của Nguyễn Chí Diểu. Trong thời gian học tại Trường Quốc học Huế, Nguyễn Chí Diểu chơi thân với Đại tướng Võ Nguyên Giáp. 3 năm sau ngày quen biết, Nguyễn Chí Diểu đã giới thiệu Võ Nguyên Giáp vào Tân Việt cách mạng Đảng... Thầy giáo Nguyễn Phú Thọ, Hiệu trưởng Trường THPT Chuyên Quốc học Huế, xúc động: "Tại ngôi trường này, đồng chí Nguyễn Chí Diểu đã cùng các bạn bè đồng chí hướng như: Võ Nguyên Giáp, Nguyễn Khoa Văn (Hải Triều) bất chấp mọi thủ đoạn của thực dân Pháp và tay sai vẫn hăng hái hoạt động cách mạng. Chúng tôi luôn tự hào về Chủ tịch Hồ Chí Minh, về Đại tướng Võ Nguyên Giáp và đồng chí Nguyễn Chí Diểu cùng những nhân tài khác đã được đào tạo và trưởng thành từ ngôi trường lịch sử này".

Sau ngày thành lập Đảng cộn‌g sả‌n (3-2-1930), Nguyễn Chí Diểu được điều vào làm Bí thư Tỉnh ủy Gia Định rồi bị bắt. Năm 1933, ông bị khổ sai chung thân lưu đày Côn Đảo. Đến tháng 6-1936, ông được trả tự do và tiếp tục bí mật hoạt động, lãnh đạo các cuộc đấu tranh trực tiếp ở Huế và miền Trung mặc cho kẻ thù vẫn ngày đêm theo dõi. Nguyễn Chí Diểu được T.Ư chỉ định vào Ban Chấp hành lâm thời Xứ ủy Trung kỳ. Tháng 4-1937, đồng chí Nguyễn Chí Diểu- UVT.Ư Đảng, Bí thư Xứ ủy Trung kỳ đã triệu tập cuộc họp bàn bạc việc củng cố lại Tỉnh ủy TT-Huế. Giữa lúc phong trào cách mạng đang gặp sự khủ‌ng b‌ố khốc liệt của kẻ thù thì Nguyễn Chí Diểu không may bị bệnh nặng và qua đời năm 1939 khi vừa tròn 31 tuổi.

"Địa chỉ đỏ" giáo dục truyền thống cách mạng

Nhiều năm qua, căn nhà lưu niệm của đồng chí Nguyễn Chí Diểu tọa lạc tại làng Thanh Tiên, xã Phú Mậu, H.Phú Vang là nơi mà nhiều lớp thế hệ trẻ đến tham quan, học tập. Về làng Thanh Tiên vào dịp kỷ niệm 110 năm ngày sinh của đồng chí, những ngày này, người dân trong làng ai cũng tự hào, xúc động khi nhắc đến người con của quê hương. Ông Nguyễn Văn Giáo, Bí thư Đảng ủy xã Phú Mậu tự hào: "Đồng chí Nguyễn Chí Diểu còn có tên gọi khác là Nguyễn Văn Trọng. Chính ngôi làng Thanh Tiên bình dị thân yêu này đã nuôi dưỡng, hun đúc tình yêu quê hương đất nước trong con người Nguyễn Chí Diểu. Đồng chí đã sớm giác ngộ lý tưởng cách mạng và suốt cuộc đời vì sự nghiệp cách mạng của Đảng. Đảng bộ, chính quyền và nhân dân trong xã nguyện suốt đời noi gương đồng chí, xây dựng quê hương Phú Mậu ngày càng phát triển".Ông Nguyễn Văn Giáo cho biết, nhà lưu niệm đồng chí Nguyễn Chí Diểu, nguyên trước đây được ông nội ông xây dựng, qua chiến tranh, thiên tai bị sập đổ. Năm 1929, anh trai Nguyễn Chí Diểu là ông Nguyễn Chí Thống đã cho xây dựng lại ngôi nhà trên nền cũ và trở thành nơi nghỉ ngơi của đồng chí Nguyễn Chí Diểu trong những năm tháng hoạt động tại quê nhà. Hiện, khu di tích Nhà lưu niệm đồng chí Nguyễn Chí Diểu được trùng tu mở rộng và được công nhận là Di tích lịch sử Quốc gia năm 1991.

Ông Nguyễn Trọng Hòa, người trông coi nhà lưu niệm bày tỏ: "Để tỏ lòng thành kính, ngoài chuyện hương khói, tôi cũng như bà con trong làng luôn ý thức trân quý những giá trị tư liệu, hiện vật liên quan đến đồng chí Nguyễn Chí Diểu. Người dân trong làng rất chịu khó, chăm chỉ làm ăn cũng là cách để báo ơn cụ Nguyễn Chí Diểu". Theo ông Cao Huy Hùng, Giám đốc Bảo tàng Lịch sử TT-Huế, các di tích lịch sử văn hóa như: Trường Pháp- Việt Đông Ba; nhà ở, lăng mộ, từ đường và nghĩa trang mang tên Phan Bội Châu; Trụ sở Xứ ủy Trung Kỳ; Trụ sở Tòa soạn báo Dân là minh chứng sinh động khẳng định TT-Huế là vùng đất hình thành tư tưởng yêu nước, hành động yêu nước và quyết tâm đi theo con đường cách mạng của đồng chí Nguyễn Chí Diểu.

Còn theo Th.s Trần Văn Dũng- Phòng quản lý Di sản văn hóa, Sở VH-TT, những di tích lịch sử văn hóa, ngôi trường, hay con đường liên quan đến đồng chí Nguyễn Chí Diểu ở Huế là nhịp cầu nối giữa quá khứ với hiện tại và tương lai; có ý nghĩa giáo dục truyền thống cách mạng cho thế hệ trẻ, là điểm tựa tinh thần cho sự nghiệp xây dựng và phát triển quê hương trong thời đại mới. Mỗi di tích đều mang trong mình những giá trị khác nhau về giá trị lịch sử, văn hóa, lưu niệm, giáo dục truyền thống, du lịch... mà ngày nay chúng ta cần phải quan tâm bảo tồn và phát huy giá trị nhằm giáo dục tinh thần yêu nước và chủ nghĩa anh hùng cách mạng cho thế hệ trẻ.