Chiều 10/12, trao đổi với Báo , tiến sĩ Hoàng Phúc Lâm, Phó giám đốc Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn quốc gia, lý giải nguyên nhân gây mưa lớn, ngập lụt trên diện rộng ở các tỉnh miền Trung vừa qua.

Chưa từng xảy ra trong quá khứ

- Thời gian gần đây, một số tỉnh, thành, đặc biệt là miền Trung xảy ra mưa lớn, nguyên nhân vì sao thưa ông?

- Do ảnh hưởng của không khí lạnh kết hợp nhiễu động gió đông, nên từ ngày 8-10/12, khu vực các tỉnh từ Nghệ An đến Khánh Hòa có mưa rất lớn. Lượng mưa từ 1h ngày 8/12 đến 13h ngày 10/12 các khu vực phổ biến như:

Từ Nghệ An đến Thừa Thiên Huế từ 100-200 mm; từ Quảng Ngãi đến Bình Định từ 250-300 mm; Khánh Hòa và Phú Yên từ 50-80 mm. Mưa lớn nhất tập trung ở khu vực Quảng Nam - Đà Nẵng với tổng lượng mưa phổ biến từ 350-402 mm.

TS Hoàng Phúc Lâm, Trưởng phòng Dự báo Khí hậu. Ảnh: Hoàng Hiệp.

Một số nơi có lượng mưa lớn hơn so với các điểm khác trong khu vực như: Đông Hà (Quảng Trị) 599 mm; Đà Nẵng 853 mm; Thăng Bình 930 mm (Quảng Nam))...

Các tỉnh phía nam của Trung Bộ( từ Đà Nẵng đến Bình Định) mưa lớn hơn so với khu vực từ Hà Tĩnh đến Thừa Thiên - Huế vì tại các tỉnh phía nam có sự kết hợp của 3 nhân tố gây mưa rất lớn: Đó là gió đông bắc tầng thấp, địa hình và gió đông đến đông nam trên cao bổ sung thêm hơi ẩm.

Còn ở khu vực Trung Bộ từ Thừa Thiên - Huế trở ra Thanh Hóa thuần túy là gió đông bắc và địa hình. Tại đây trên cao là gió đông nam thổi dọc theo địa hình nên hầu như không có tác dụng làm tăng hội tụ ẩm dẫn đến lượng mưa tại Huế có phần nhỏ hơn so với các tỉnh nằm ở phía nam.

- Mưa lớn cuối năm có gì bất thường so với các năm hay không?

- Số liệu quan trắc đến cho thấy đợt mưa ở miền Trung đã có những số liệu vượt kỷ lục theo thống kê về lượng mưa ở một số địa điểm vào giai đoạn cuối của mùa mưa. Một số nơi còn vượt kỷ lục của mùa mưa chính vụ.

Đặc biệt, đợt mưa lại xảy ra sau 23/10 âm lịch theo kinh nghiệm của bà con, ngày này cũng giống như sau rằm tháng 7 âm lịch ở miền Bắc sẽ không còn mưa. Có thể nói, đợt mưa lớn như thế này ở Trung Bộ chưa từng xảy ra trong quá khứ.

Nguyên nhân cần phải có những nghiên cứu để làm rõ thêm nhưng bước đầu có thể thấy rằng đây là những biểu hiện rõ ràng của Biến đổi khí hậu, tức là các quy luật về mưa không còn như trước nữa.

Một số địa điểm có lượng mưa lớn vừa qua. Ảnh: Bảo Lâm.

Tháng 12 vẫn là thời gian cuối của mùa mưa ở Trung Bộ do đặc điểm về địa hình chắn gió đối với gió mùa đông bắc. Khi có gió mùa đông bắc, miền Trung sẽ xảy ra mưa lớn kéo dài, đặc biệt khi kết hợp với các nhân tố gây mưa khác như xoáy thuận nhiệt đới, hoạt động của đới gió đông trên cao… thì tại đây sẽ có mưa to đến rất to.

Trong tháng 12 các năm gần đây vẫn thường xảy ra 1-2 đợt mưa lớn diện rộng ở các tỉnh Trung Bộ. Cụ thể, tháng 12/2016 liên tiếp xảy ra 2 đợt mưa lớn (đợt 1 là từ 29/11 đến 8/12/2016 và đợt 2 từ 12 đến 17/12/2016) và gây ra lũ tương đương lịch sử ở khu vực Bình Định.

Tiếp diễn mưa lớn ở Trung Bộ giữa tháng 12

- Từ giờ đến cuối năm, có xảy ra những đợt mưa lớn tương tự như vừa qua nữa không?

- Trong 5-7 ngày tới, không khí lạnh sẽ tạm suy yếu và rút lui về phía bắc trong ngày 10/12 và sẽ được tăng cường trở lại trong ngày 11/12. Do đó, mưa tại các tỉnh ven biển Trung Bộ cũng sẽ giảm và dịch ra phía bắc.

Trọng tâm mưa trong đêm 9 và ngày 10/12 sẽ là ở khu vực từ Quảng Bình đến Bình Định, trong đó đáng lưu ý khu vực Thừa Thiên - Huế và Quảng Trị. Từ ngày 12/12, không khí lạnh lại tràn xuống ảnh hưởng tới khu vực ven biển Trung và Nam Trung Bộ và nhiều khả năng lớn trên diện rộng lại lặp lại trong các ngày giữa tháng 12.

- Công tác dự báo đợt mưa được triển khai như thế nào?

- Công tác dự báo đợt mưa lớn và ngập lụt vừa rồi tại Trung Bộ, Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn quốc gia đã tuân thủ nghiêm các quy định tại Thông tư số 41/2016/TT-BTNMT quy định về kỹ thuật dự báo, cảnh báo hiện tượng khí tượng thủy văn nguy hiểm.

Cụ thể, trung tâm ban hành các bản tin dự báo không khí lạnh và cảnh báo về khả năng xảy ra một đợt mưa lớn trên diện rộng ở khu vực Trung Bộ từ chiều 4/12 và các bản tin nhanh về cảnh báo mưa lớn và nguy cơ sạt lở, ngập úng cho khu vực Trung Bộ trong các ngày từ 7/12.

Theo dự báo, Trung Bộ tiếp tục có đợt mưa lớn như vừa qua vào giữa tháng 12. Ảnh: Giáp Hồ.

Các đài khí tượng khu vực, và các đài khí tượng tỉnh sau khi nhận được bản tin dự báo của trung tâm sẽ chi tiết hóa mức độ ảnh hưởng của thiên tai đến từng huyện trong khu vực mình phụ trách.

Tất cả các bản tin dự báo, cảnh báo ở cả Trung ương lẫn địa phương sau khi được phát hành sẽ chuyển đến các địa chỉ theo quy định về dự báo, cảnh báo và truyền tin thiên tai theo các hình thức khác nhau như fax, email...

- Vì sao trong các bản tin dự báo không định lượng mưa cho từng khu vực?

- Bài toán dự báo định lượng mưa là một bài toán khó, không chỉ đối với riêng Việt Nam mà còn trên toàn thế giới. Độ tin cậy trong dự báo định lượng mưa của các sản phẩm tham khảo hiện đại nhất hiện nay như radar, vệ tinh và mô hình dự báo số chỉ đủ độ tin cậy trong dự báo cực ngắn, tức dự báo trước vài giờ.

Do đó, dự báo định lượng mưa chỉ được đưa ra trong các bản tin dự báo cực ngắn, từ 1 đến 3 giờ, mà không có trong các bản tin dự báo hàng ngày.