Tôi dù không có nhiều dịp tiếp xúc nhưng qua các kỷ niệm dù nhỏ nhưng đã cho ông thấy rõ cố Thủ tướng Phan Văn Khải là một nhà lãnh đạo bản lĩnh, không ồn ào mà rất thẳng thắn. Ông nếu nhìn bề ngoài có thể hơi lạnh lùng nhưng khi ngồi nói chuyện lại rất ý nhị.

’Cuộc đời là như vậy!’

Cuối tháng 6/2005, tôi với tư cách là thành viên của nhóm đại biểu Quốc hội, thuộc phái đoàn chính thức thăm Mỹ do Thủ tướng Phan Văn Khải dẫn đầu, nhưng hoạt động lại khá độc lập và chủ yếu tham gia vào các buổi gặp gỡ với những nghị sĩ Quốc hội, tổ chức xã hội, tầng lớp nhân dân...

Những cuộc làm việc, hoạt động cùng với Thủ tướng Phan Văn Khải đã giúp người làm sử như tôi nhận thức rõ ràng về vị thế, vai trò của một nhà lãnh đạo đã có công mở đường cho các cuộc gặp cấp cao, cũng như việc bình thường hóa quan hệ Việt Nam - Mỹ trong lúc hai bên còn xa cách.

Qua đó nhìn nhận được việc Thủ tướng và bấy giờ đã rất nỗ lực khai thông việc hội nhập với thế giới. Bằng chứng là, sau này, khi ông Phan Văn Khải nghỉ một thời gian ngắn, Việt Nam đã gia nhập WTO.

Trong chuyến tháp tùng nguyên Thủ tướng Phan Văn Khải thăm Mỹ, có nhiều dấu ấn, sự kiện mà tôi không thể nào quên được.

Trước hết, vào ngày 20/6 và 21/6, ngày Báo chí cách mạng Việt Nam, nhưng cũng là ngày gặp Tổng thống Bush. Tối hôm đó, Thủ tướng đã tới gặp và chúc mừng anh em báo chí.

Có một tình huống ứng xử mà theo tôi đánh giá là rất chuyên nghiệp của chính khách Phan Văn Khải. Sau buổi tiếp xúc Tổng thống Bush, tối 21/6 có buổi gặp mặt giữa đoàn Việt Nam với các nghị sĩ, nhà hoạt động chính trị, doanh nghiệp ở Mỹ.

Cuộc gặp diễn ra rất thân mật nhưng vì lý do nào đó xuất hiện một cựu chiến binh người Mỹ đã hắt nước và nói những lời khiếm nhã, kích động với Thượng nghị sĩ John McCain sau khi ông phát biểu. Sự xáo động diễn ra rất nhanh và các nhân viên an ninh cũng lập tức mời nhân vật này ra khỏi hội trường.

Ông nếu nhìn bề ngoài có thể hơi lạnh lùng nhưng khi ngồi nói chuyện lại rất ý nhị

Nhà sử học Dương Trung Quốc

Nhưng điều mọi người đánh giá cao chính là ứng xử của Thủ tướng nước ta. Ông được mời lên phát biểu và nói một câu rất giản dị, đời thường, sâu sắc mà sau này được báo chí nước ngoài đăng tải nhiều: "Cuộc đời là như vậy!".

Chúng tôi lúc đó hiểu rằng, câu nói của Thủ tướng có ý rằng, sẽ có nhiều người không đồng tình với việc bình thường hóa quan hệ hai nước sau khi cuộc chiến tranh khốc liệt vừa diễn ra. Nhưng, đó là điều tất yếu và vì tất yếu nên phải phấn đấu.

Cùng thời điểm này ông John McCain cũng đáp lại một câu rất hay là "Con người hơn con vật ở chỗ biết vượt lên quá khứ để nắm bắt tương lai". Sau này, đây chính là tinh thần chung của hai quốc gia, dân tộc, khi khép lại quá khứ, hướng đến tương lai.

Nhà lãnh đạo bản lĩnh, không ồn ào

Tại các kỳ họp Quốc hội, thời điểm bác Sáu còn đương nhiệm, tôi vẫn nhớ như in buổi chiều 16/6/2006 (tại kỳ họp thứ 9 Quốc hội khóa XI), khi khép lại phiên chất vấn với các thành viên Chính phủ

Thủ tướng Phan Văn Khải lên bục và khẳng định với cương vị là người đứng đầu Chính phủ. Ông đã chỉ ra yếu tố quan trọng trong quá trình phát triển đất nước, đó là vấn đề con người.

Ông cho rằng công tác cán bộ chậm đổi mới là nguyên nhân của mọi nguyên nhân dẫn đến mọi sai lầm trong công tác lãnh đạo, mặc dù đất nước không thiếu những con người tài năng và tâm huyết nhưng do thiếu cơ chế phát hiện, bồi dưỡng, trọng dụng nhân tài.

Đại biểu Quốc hội Dương Trung Quốc những kỷ niệm về nguyên Thủ tướng Phan Văn Khải. Ảnh: Thắng Quang.

Thủ tướng thẳng thắn nhận trách nhiệm trong thời gian gi  ữ cương vị người đứng đầu Chính phủ, trước những khuyết điểm và tồn tại. Không khó nhận ra sự day dứt về sự tiếp diễn nghiêm trọng của tệ tham nhũng, cản trở bước tiến của dân tộc ta, đe doạ tồn vong chế độ trong bài phát biểu ấy. Kết lại, ông mong đồng chí kế nhiệm sẽ rút ra được bài học từ những cái được và những cái yếu kém của ông.

Vể kỷ niệm bên hành lang Quốc hội, tôi còn nhớ có lần gặp, ông Khải bảo: "Này Quốc, hôm qua mấy anh em báo chí phỏng vấn, hỏi sao mặc áo không cổ, nên tôi bảo đó là mặc giống kiểu ông Quốc". Nghe thế, tôi liền giải thích, sở dĩ, tôi mặc vậy để đỡ phải đeo cà-vạt, rất phiền toái.

Sau đó, Thủ tướng Phan Văn Khải nói với tôi một câu rất hay: "Tôi cũng thích như anh, có điều giờ là vì công việc, sự giao tiếp nên khô‌ּng mặ‌ּc được. Còn chắc chắn khi về hưu, tôi không chỉ mặc áo không cổ như anh, mà còn mặc đúng áo bà ba của Nam Bộ. Không gì sung sướng bằng thoải mái với chính mình".

Kỷ niệm dù rất riêng tư nhưng cho thấy rõ tính cách của ông. Nếu quan sát kỹ sẽ thấy, sau khi nghỉ, trở về quê hương sinh sống, ông không tham dự những sự kiện, lễ lạt ồn ào. Cách sống của như vậy làm người như tôi luôn giữ trong lòng những kỷ niệm ấn tượng, và sự tôn trọng hết mực dành cho ông.