Thời gian qua, Nhà nước ta cũng như ngành y tế dành nhiều sự quan tâm, chỉ đạo và đầu tư phát triển y tế cơ sở. Đến nay mạng lưới y tế trong cả nước đã có gần 14 nghìn cơ sở từ tuyến trung ương, tỉnh, thành phố, quận, huyện và xã, phường, trong đó, y tế cơ sở có gần 12 nghìn đơn vị. Hiện nay 99,4% số xã có nhà, trạm y tế (0,6% số xã còn lại chưa có cơ sở riêng phải nhờ cơ sở khác); 78,5% số trạm y tế có bác sĩ làm việc; 98,2% số trạm y tế có nữ hộ sinh hoặc y sĩ sản nhi; 74,3% số thôn, bản, tổ dân phố có nhân viên y tế hoạt động; khoảng 80% số trạm y tế xã thực hiện khám, chữa bệnh bảo hiểm y tế, thí điểm quản lý một số bệnh mãn tính như: hen, tăng huyết áp, đái tháo đường... Việt Nam được các tổ chức quốc tế đánh giá là một trong số ít nước có mạng lưới y tế hoàn chỉnh, rộng khắp, đáp ứng được nhu cầu chăm sóc và bảo vệ sức khỏe nhân dân.

Tuy nhiên, khi nhu cầu chăm sóc sức khỏe người dân, nhất là khám, chữa bệnh đòi hỏi ở mức cao hơn, cơ chế quản lý, cơ chế tài chính có những thay đổi, thì hệ thống y tế cơ sở cũng đã bộc lộ những bất cập. Trước kia, do điều kiện giao thông đi lại khó khăn, nhiều người dân chỉ có thể đến trạm y tế xã để khám và điều trị; còn hiện nay, phần lớn người dân có thể lên cơ sở y tế tuyến cao hơn để khám, điều trị. Nhiều trạm y tế xã không còn giường bệnh lưu để điều trị người bệnh do cơ sở vật chất, nhà cửa, trang thiết bị và kể cả trình độ cán bộ không đáp ứng kịp với nhu cầu chẩn đoán và điều trị người bệnh. Mặt khác, ngành y tế đang từng bước tiến tới quản lý sức khỏe toàn dân, chăm sóc sức khỏe một cách liên tục và suốt đời thì cách tiếp cận theo kiểu chỉ khám, phát hiện và điều trị các ca bệnh riêng rẽ sẽ không còn phù hợp.

Về cơ chế đầu tư và tài chính cũng có nhiều thay đổi. Trước đây, thực hiện giao nhiệm vụ và đầu tư cho y tế cơ sở theo các nhiệm vụ ưu tiên và theo các chương trình mục tiêu quốc gia về y tế, còn hiện nay, các chương trình mục tiêu y tế đã bị cắt giảm cả về số lượng các dự án và cả về kinh phí. Bên cạnh đó, chi phí phục vụ chi thường xuyên tại trạm y tế được cấp khá thấp (có xã chỉ được cấp từ 13 đến 15 triệu đồng/năm), do đó về cơ chế đầu tư cho y tế xã cũng phải cần thay đổi cho phù hợp để bảo đảm có nguồn tài chính hoạt động.

Để mọi người dân đều được quản lý, chăm sóc sức khỏe, Nghị quyết T.Ư 6, khóa XII đề ra là nhiều giải pháp vừa mang tính cấp thiết vừa mang tính lâu dài. Đó là việc tăng cường sự lãnh đạo của Đảng, quản lý của Nhà nước, phát huy sự tham gia của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các đoàn thể chính trị - xã hội và của toàn xã hội trong bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân. Thực hiện đồng bộ các giải pháp nâng cao sức khỏe nhân dân; nâng cao năng lực phòng, chống dịch bệnh gắn với đổi mới y tế cơ sở.

Y tế cơ sở cần được đổi mới để làm tốt hơn nhiệm vụ chăm sóc sức khỏe người dân, theo hướng được tư vấn, theo dõi sức khỏe liên tục, suốt đời và điều trị khi cần thiết. Chính vì vậy, nhiệm vụ của y tế cơ sở hiện nay không phải chỉ tập trung và ưu tiên cho khám, điều trị các ca bệnh riêng lẻ, hay giải quyết các ổ dịch khi có dịch xảy ra như trước đây, mà còn triển khai các nhiệm vụ phòng bệnh ngay từ cấp độ “0”, nghĩa là phòng trừ các yếu tố nguy cơ. Y tế cơ sở cần ưu tiên việc quản lý sức khỏe người dân để làm sao người dân được tư vấn và thực hiện phòng bệnh tốt nhất, nếu có bệnh thì được phát hiện sớm nhất và đến cơ sở y tế phù hợp để điều trị kịp thời. Quan điểm mới là không tách rời các nhiệm vụ điều trị và dự phòng tại tuyến cơ sở mà chung “khái niệm” chăm sóc sức khỏe ban đầu cho người dân.

Đổi mới hoạt động của y tế cơ sở để mọi người dân được theo dõi, tư vấn, khám sức khỏe, quản lý các bệnh không lây nhiễm... theo nguyên lý y học gia đình, do trạm y tế xã và bác sĩ gia đình thực hiện. Cơ sở y tế nắm được tình hình sức khỏe, bệnh tật của từng người dân cho nên sẽ làm tốt hơn công tác chăm sóc sức khỏe ban đầu; người dân được khám sức khỏe, tư vấn về bệnh tật, về các giải pháp phòng bệnh, được khám, phát hiện sớm bệnh, thực hiện được nguyên lý “phòng bệnh hơn chữa bệnh”. Làm tốt việc theo dõi, quản lý sức khỏe thì chắc chắn sức khỏe của người dân sẽ được nâng lên, giảm tỷ lệ mắc bệnh, hoặc nếu có bệnh sẽ được phát hiện sớm, giảm chi phí điều trị, về lâu dài sẽ góp phần quan trọng giảm tình trạng quá tải cho các bệnh viện tuyến trên, giảm chi phí quỹ bảo hiểm y tế.

Theo đề án phát triển y tế cơ sở trong tình hình mới được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt ngày 5-12-2016 đã xác định đổi mới tổ chức bộ máy, cơ chế hoạt động, cơ chế tài chính, phát triển nguồn nhân lực để nâng cao năng lực cung ứng và chất lượng dịch vụ của mạng lưới y tế cơ sở, bảo đảm cung ứng đầy đủ các dịch vụ chăm sóc sức khỏe ban đầu, khám bệnh, chữa bệnh cho từng người dân trên địa bàn, cung ứng dịch vụ theo hướng toàn diện, liên tục, phối hợp và lồng ghép chặt chẽ giữa dự phòng và điều trị giữa các cơ sở y tế trên địa bàn và với tuyến trên, góp phần giảm tình trạng quá tải cho các bệnh viện tuyến trên, bảo đảm công bằng, hiệu quả trong công tác bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân. Đề án cũng đưa ra mục tiêu đến năm 2025: 100% số trạm y tế xã có đủ điều kiện khám, chữa bệnh bảo hiểm y tế và thực hiện được đầy đủ các nội dung của chăm sóc sức khỏe ban đầu, thực hiện được tối thiểu 90% danh mục dịch vụ kỹ thuật của tuyến xã; 100% số trung tâm y tế huyện thực hiện được tối thiểu 90% danh mục dịch vụ kỹ thuật của tuyến huyện; 100% số xã đạt Tiêu chí quốc gia về y tế xã; 100% số dân được quản lý, theo dõi sức khỏe.

Việc thực hiện được các mục tiêu của đề án chính là một trong những bước đi cụ thể góp phần thực hiện thắng lợi các mục tiêu Nghị quyết T.Ư 6, khóa XII đưa ra. Ngành y tế, các bộ, ngành liên quan và chính quyền các địa phương cần triển khai mạnh mẽ các nội dung, giải pháp đề ra. Những nội dung nào đã có chính sách phù hợp, đã và đang thực hiện cần tiếp tục thực hiện nhanh chóng trên phạm vi cả nước, những vấn đề còn đang hoàn thiện thể chế cần nhanh chóng hoàn thiện việc xây dựng, sau đó triển khai để bảo đảm chỉ tiêu và tiến độ như mục tiêu đã đặt ra.