Cuối tháng 10/2013, Trung Quốc chính thức công khai việc mình sở hữu lực lượng tàu ngầm hạt nhân và thị uy với thế giới bằng cách tuyên bố tên lửa từ tàu ngầm của họ có thể vươn tới Mỹ.

Nhiều chuyên gia nhận định, việc Bắc Kinh triển khai tàu ngầm hạt nhân có thể mở màn cho một cuộc cạnh tranh trong lòng biển đầy căng thẳng ở khu vực châu Á, giống với tình thế "mèo vờn chuột" giữa tàu ngầm Mỹ và Liên Xô suốt thời kỳ chiến tranh Lạnh. Khi đó, hai bên đều điều tàu ngầm hạt nhân ẩn nấp dưới đáy biển, sẵn sàng tìm kiếm, bắn tên lửa và tiêu diệt lẫn nhau.

Khi Trung Quốc tăng cường sức mạnh dưới đáy biển, Mỹ và đồng minh cũng cần thúc đẩy phát triển các đơn vị tàu ngầm và phương pháp chống ngầm mới ở châu Á nhằm đối chọi lại. Mỹ di chuyển tàu ngầm của mình lên tuyến đầu. Đây là một bước đi trong chiến lược mà nước này gọi là tái cân bằng, tập trung vào nguồn lực quân sự và ngoại giao ở châu Á.

60% lực lượng đáy biển và một nửa hạm đội trên biển của Mỹ đang quy tụ tại Thái Bình Dương. Hải quân Mỹ cũng dự định triển khai tàu ngầm hạt nhân thứ 4 tại đảo Guam vào năm tới.

Từ tháng 12, Mỹ bố trí 6 máy bay chống ngầm P-8 Poseidon ở Okinawa, Nhật Bản. Quần đảo Okinawa có tầm quan trọng đối với chiến lược của Mỹ, bởi nó án ngữ một bề của biển Hoa Đông, nơi đang có tranh chấp chủ quyền gay gắt giữa Tokyo và Bắc Kinh. Đó cũng là nơi mà Mỹ có căn cứ gần nhất tới Biển Đông, nơi Trung Quốc đang sa vào tranh chấp chủ quyền với một loạt nước Đông Nam Á.

Washington cũng hồi sinh một hệ thống dưới biển nhằm phát hiện các tàu ngầm Liên Xô hay thử nghiệm công nghệ mới như: máy bay không người lái có khả năng tìm kiếm dưới nước để nhận diện tàu ngầm Trung Quốc.

Chuẩn đô đốc Phillip Sawyer, chỉ huy hạm đội tàu ngầm Mỹ ở Thái Bình Dương, cho biết, hiện tại có nhiều tàu ngầm của họ hoạt động trong khu vực hơn thời chiến tranh Lạnh.

Mối quan tâm của Mỹ lúc này là làm sao để duy trì năng lực của lực lượng tàu ngầm khi mà các dự án đầu tư cho hải quân đang gặp khó khăn tài chính. Hạm đội tàu ngầm có thể bị giảm xuống chỉ còn 44 chiếc vào năm 2028.

Các quốc gia lân cận cũng có những nước đi đề phòng trước bước phát triển quân sự mới của Trung Quốc. Australia cho biết họ đang lên phương án mở rộng và nâng cấp tàu ngầm cùng các đơn vị chống ngầm của mình. Việt Nam từ tháng 12 năm ngoái tiếp nhận ít nhất 2 chiếc tàu ngầm được sản xuất theo đơn đặt hàng ký với Nga.

Những yếu điểm

Tàu ngầm Trung Quốc phải vượt qua những eo biển hẹp hoặc tuyến huyết mạch (màu đỏ) được giám sát chặt chẽ để có thể tới Ấn Độ Dương hay Thái Bình Dương. Đồ họa: WSJ

Khi được hỏi về việc liệu Bắc Kinh có cố gắng để sao chép các mẫu tàu ngầm của Mỹ hay không, ông Xu Guangyu, thiếu tướng về hưu, cựu phó chủ tịch viện Quốc phòng Quân đội Giải phóng Nhân dân Trung Quốc phủ nhận và thêm rằng "chúng tôi không ngu ngốc đến mức ấy".

"Nhưng chúng tôi cần duy trì đủ số tàu ngầm hạt nhân để trở thành một lực lượng đáng tin cậy và đạt những lợi thế cạnh tranh nhất định", Xu nói. "Chúng phải được đưa tới Thái Bình Dương và những nơi khác trên thế giới".

Trong thời bình, những tàu ngầm chiến đấu, thường được mệnh danh là "thợ săn - sát thủ" (hàm ý hai chức năng riêng biệt) có thể được Trung Quốc sử dụng để bảo vệ các tuyến đường biển, theo dõi tàu thuyền nước ngoài và thu thập thông tin tình báo. Khi xung đột xảy ra, chính những chiếc tàu ngầm này sẽ dễ dàng tiếp cận tàu của đối phương và trở thành mối đe dọa.

Tuy nhiên, hai hành trình mới nhất, vượt eo biển Malacca, cập bến Ấn Độ Dương của tàu ngầm Trung Quốc hồi tháng 12 năm ngoái và tháng 9 năm nay đã hé lộ những yếu điểm mà Bắc Kinh gặp phải. Họ cần thông qua những eo biển hẹp để tiếp cận Ấn Độ Dương hay Thái Bình Dương. Trong khi đó những tuyến huyết mạch như eo Malacca, Sunda, Lombok, Luzon, Miyako..., rất dễ bị giám sát và ngăn chặn.

Văn phòng Tình báo Hải quân Mỹ (ONI) nhận định, Trung Quốc sẽ vượt một mốc rất quan trọng trong năm nay khi họ triển khai thế hệ tàu ngầm boomer, lần đầu tiên được trang bị đầy đủ các loại tên lửa hạt nhân hiện đại nhất. Boomer là một từ lóng sử dụng rộng rãi để chỉ thế hệ tàu ngầm tên lửa đạn đạo mang đầu đạn hạt nhân có phạm vi hoạt động lớn.

Cả chuyên gia Mỹ và Trung Quốc đều cho rằng tàu boomer của Bắc Kinh không thể dễ dàng vượt qua các eo biển mà không bị phát hiện. Boomer "quá ồn ào", Wu Riqiang, cựu chuyên gia tên lửa, từng theo học ngành chiến lược hạt nhân tại Đại học Renmin, nhận xét. "Nếu như còn gây ra quá nhiều tiếng động thì anh không thể vượt qua các tuyến huyết mạch".

Hơn nữa, khả năng chống ngầm của Trung Quốc cũng chưa đủ mạnh khi đem so sánh với Mỹ. Tàu ngầm Washington có thể theo dõi các tàu Bắc Kinh ngay cả khi chúng ở gần bờ biển Trung Quốc, quan chức hải quân Mỹ cho hay. "Tôi cảm thấy khá yên tâm về khả năng đối phó với nhiệm vụ được giao của tàu ngầm Mỹ", đô đốc Sawyer, nói.

Tàu ngầm USS Houston của Mỹ mới trở lại sau nhiệm vụ hoạt động kéo dài 7 tháng ở tây Thái Bình Dương. Dearcy P. Davis, sĩ quan chỉ huy tàu, khi đề cập tới khả năng của USS Houston tự tin nói rằng: "Tàu của ta đi mà không bị ai phát hiện. Chúng ta có khả năng phá bỏ những cánh cửa mà người khác không thể. Đó không phải là một điều tầm thường".

Đô đốc Jonathan Greenert, trưởng cơ quan điều động hải quân, cho biết Mỹ đang chờ xem Trung Quốc sẽ sử dụng những tàu ngầm boomer như thế nào. Ông đặt một loạt câu hỏi như: Trung Quốc có lập đội tuần tra không? Đó sẽ là một đội tuần tra thường xuyên? Hay Trung Quốc sẽ cố gắng để đảm bảo tàu ngầm của mình không bị phát hiện? Greenert cũng không quên thêm rằng tất cả đều nằm trong tính toán của Mỹ.

Tháng 11 năm ngoái, Trung Quốc đơn phương tuyên bố một "vùng nhận dạng phòng không" trên biển Hoa Đông và yêu cầu các nước phải báo cáo lịch trình bay cho Bắc Kinh trước khi xâm nhập vùng này. Nhiều chuyên gia quân sự Mỹ cho rằng Trung Quốc đang cố gắng thực hiện điều tương tự trên Biển Đông mặc dù giới chức nước này phủ nhận và khẳng định không lên kế hoạch cho điều đó.

Nhưng Bắc Kinh vẫn phải đối mặt với nhiều vấn đề nếu muốn triển khai tàu ngầm boomer ở Biển Đông vì tên lửa khai hỏa từ đây có thể bị vô hiệu hóa bởi hệ thống phòng thủ tên lửa tiên tiến thế hệ mới của Washington.

Giáo sư Wu, từng tham gia cuộc đàm phán hạt nhân với Mỹ, lại dự đoán, trong hai thập kỷ tới, Trung Quốc sẽ chế tạo được các tàu ngầm boomer bớt ồn ào hơn, có thể tuần tra ở những vùng nước mở ngay cả khi Mỹ triển khai một hệ thống phòng thủ tên lửa toàn cầu.

"Tôi mong Mỹ và Trung Quốc có thể phá vỡ vòng luẩn quẩn này", ông Wu nói, "nhưng tôi cũng không đặt kỳ vọng quá cao".

Vùng nhận dạng phòng không mà Trung Quốc tự ý thiết lập trên vùng biển Hoa Đông. Đồ họa: WSJ