Ngày xưa có một người đàn ông 2 vợ. Bà vợ cả mất sớm để lại đứa con trai tên là Văn Linh. Người vợ kế cũng sinh được một trai tên là Văn Lang. Lớn hơn em những 5 tuổi, song 2 anh em thương nhau như cùng một mẹ.

Chẳng bao lâu thì người cha mất đi. Để lại một gia tài đồ sộ. Lòng tham không đáy nên bà dì ghẻ tìm cách hại đứa con chồng để chiếm trọn gia tài. Và bà ta âm thầm chờ đợi một cơ hội.

Một hôm bà sai 2 anh em mang tiền đi mua gỗ. Trước khi lên đường bà dặn Văn Lang là phải tìm cơ hội giết anh nhưng vốn tính nhân hậu nên Văn Lang kể cho anh nghe và giục anh nên trốn đi thật xa.

Sau khi anh đi rồi, Văn Lang giết một con chó lấy máu bôi khắp người rồi trở về nói với mọi người rằng Văn Linh đã bị hổ vồ mất. Ai cũng thương xót chỉ có bà dì ghẻ là hả hê vì âm mưu của mình đã thành sự thật.

Về phần Văn Linh, anh đau buồn đi đến bên mộ mẹ nằm khóc rồi nằm ngủ thiếp đi. Hồn người mẹ thương con hóa thành chim Phượng Hoàng dùng cánh che cho con an giấc. Đến sáng hôm sau, Phượng Hoàng hóa ra nhà cửa đồ sộ để cho con trai ở, từ đó cứ đêm đến là Phượng Hoàng lại xuất hiện mang sách vở cho con tiếp tục việc học và bảo vệ cho con mình, đến sáng thì bay đi.

Lúc bấy giờ ở dưới chân núi có một cô gái xinh đẹp tên là Ngọc Châu, sống với người hầu gái bằng nghề dệt vải nuôi thân. Nàng lấy làm lạ vì thời gian gần đây trên ngọn núi hoang vắng bỗng có tiếng ê a của học trò.

Ngọc Châu lân la tìm hiểu mới biết đó là tiếng đọc sách của Văn Linh. 2 người quen nhau và nên nghĩa vợ chồng. Chim Phượng Hoàng vui lắm mang đến cho 2 vợ chồng thật nhiều vàng bạc rồi bay đi.

Sau 5 năm chăm chỉ rèn sách đèn. Tới khoa thi Văn Linh chiếm được bảng vàng. Cờ lọng vàng rực rỡ đưa chàng về bái tổ vinh quy. Dân làng ai cũng đến chúc mừng.

2 anh em gặp lại nhau mừng vui rơi nước mắt còn bà dì ghẻ độc ác nghe tin đột ngột không kịp trốn. Sợ quá chui xuống gầm giường. Rồi vì quá sợ, bà chết đi hóa thành con vật nhỏ bé, đen đủi. Về sau người ta gọi đó là con Dế.