Tô phở cuối tuần

Một chiều Chủ nhật, như nhiều chủ nhật khác, ở quán Tre Việt trên đường Mare, khu Hackney (London), một người đàn ông gần 50 tuổi, tay đeo lắc vàng sáng loáng, ngồi một mình, kêu một tô phở đặc biệt và một chai bia Stella. Cặm cụi ăn, anh không để ý đến người khác, như cố thu mình lại, khuôn mặt không biểu lộ buồn hay vui. Nét mặt của những người từng trải qua những bão táp cuộc đời.

Ăn xong, anh kêu một tô khác mang về, để ăn ở nhà.

Chiều Chủ nhật thường là một dịp đặc biệt như vậy với anh Q, quê ở Hải Phòng. Anh thường tranh thủ nghỉ làm sớm và cất công đi tàu điện ngầm hết khoảng 1 tiếng rưỡi để ăn tô phở. Còn lịch ngày thường của anh như sau: 8h30 dậy, ăn qua quýt cái gì đó, uống tách cà phê. Chín giờ, anh bắt đầu làm việc. Nếu có khách đông sẽ làm một mạch đến 7h tối. Và chuyện anh phải làm thông luôn đến tối diễn ra thường xuyên. "Có nhiều hôm đói lả, mệt hoa cả mắt". Việc của anh là làm móng chân,móng tay - làm "neo" (nail). Một công việc mà rất nhiều những "người rơm" như anh thường chọn khi đến Anh.

Công việc làm móng chân, móng tay ở Anh không giống như ở Việt Nam, anh kể vì nhiều công đoạn hơn. Cạo da ở hai gót chân của khách cũng hết cả tiếng, vì nhiều khách hàng có da dày ở gót chân, phải cạo đi cho mỏng. Làm mỗi bộ móng hết thêm 45 phút nữa, bao gồm sửa móng, đắp bột, đắp móng giả hoặc sơn. Các tiệm khác làm với giá 25 bảng/bộ móng. Anh chỉ lấy 20 bảng, có khi 19 bảng với khách hàng quen, phần lớn là dân da trắng. "Cả ngày tôi chỉ làm và làm thôi. Theo một vòng quay - ngủ dậy, đi làm, đi ngủ".

Rất nhiều người Việt Nam ở Anh không có giấy tờ hợp lệ và sống bất hợp pháp. Họ cặm cụi làm việc mong có ngày trở về nước.

Anh không để ý đến các trò giải trí và tiêu khiển ở London, vì không có thời gian. Anh chỉ xem bóng đá Anh trên TV, thú vui của anh khi rảnh rỗi. Sống độc thân, anh cũng từ bỏ thói quen nấu ăn. Anh chỉ đựng đồ ăn vào đĩa giấy, ăn xong rồi bỏ. "Nấu nướng trở thành thói quen xa xỉ", anh nói " Nhu cầu đó đã trở thành thứ yếu. Tôi không có nhu cầu cho mình, chỉ kiếm tiền".

Mỗi tháng, chi phí thuê nhà và chỗ làm của anh hết 250 bảng. Ăn uống chẳng đáng là bao. Kiếm được ít tiền nào, anh gửi về nhà qua các dịch vụ chuyển tiền của người Việt ở London. Vì không có giấy tờ nên anh không thể sử dụng các dịch vụ ngân hàng, điều cần thiết để sinh hoạt mua sắm hằng ngày ở phương Tây.

Năm 1988, 28 tuổi, anh đi theo đường lao động hợp tác ở nước ngoài khi đang là nhạc công của một đoàn ca múa. Anh đến Tiệp may vali. Năm 1990, anh về Việt Nam, số tiền dành dụm mua được con xe máy để chạy buôn hàng điện tử cũ. Năm năm sau, anh trở lại Tiệp bán hàng thuê cho người chú. Được một năm, anh sang Đông Đức. Làm ăn thất bại, anh xin tị nạn ở Tây Đức, phụ bếp cho một người bạn bán hàng ăn. Thời điểm này, cảnh sát truy bắt người Việt Nam và đưa về nước nhiều nên anh quay lại Tiệp.

Cuộc sống không suôn sẻ nên năm 2000, anh tìm đường sang Anh bằng visa du lịch, và ở lại từ đó cho đến nay. "Mọi người vẫn nghĩ tôi đi Tây là sướng. Thực ra không bao giờ sướng cả" anh nói. "Chỉ có làm và làm. Có khi mua được chiếc áo mới nhưng chẳng biết mặc vào lúc  nào vì suốt ngày cặm cụi làm móng cho khách trong tiệm".

Người Việt đi lậu sang Anh bằng nhiều cách. Có kiểu đi theo đường chính ngạch như thăm người thân, đi du lịch, đi hội nghị, lao động xuất khẩu...rồi ở lại. Kiểu này được xem là an toàn hơn, ít nguy hiểm tính mạng. Cũng có người đi theo kiểu đường bộ, tức là đi qua Nga bằng hộ chiếu bình thường, rồi từ đó đi bộ, đi tàu, đi ô tô..qua nhiều nước thuộc Đông Âu, qua Bỉ, Đức, Pháp rồi vào Anh bằng cách chui trộm vào xe tải chạy từ Pháp sang Anh.

K., 21 tuổi, quê ở Móng Cái (Quảng Ninh) vẫn rùng mình khi nhớ lại quãng thời gian 7 tháng mà cậu đã trải qua. Bốn năm trước, cậu cứ ngỡ rằng sẽ sang đến Anh theo đường bay. Không ngờ, cậu đã từng có những thời gian chỉ biết đi mà không thể biết cuộc đời mình ngày hôm sau sẽ thế nào. Giá lạnh, bị đánh đập, đói khát, khổ sở...cậu đã từng nếm trải tất cả. Cậu nói rằng, đường dây đưa người đã lừa cậu, vì làm gì có đường bay như họ nói.

Đến Anh, không có kỹ năng cần thiết để làm các công việc mà một xã hội hiện đại đòi hỏi trong khi cuộc sống và chi phí sinh hoạt ở đây được coi là đắt đỏ nhất thế giới, họ thường làm các công việc như phục vụ nhà hàng, tạp vụ trong khách sạn...Nhưng cũng có người tham gia vào các vụ trồng và vận chuyển tài mà (cầ‌n s‌a) - điều mà luật pháp sở tại ngăn cấm.

"Tôi bị lừa"

Anh T., quê ở Nghệ An, cũng là một "người rơm". Công việc hằng ngày của anh là phụ giúp trông coi cửa hàng, sắp xếp hàng hoá cho một siêu thị của người Việt trên đường Mare. Gần 50 tuổi, anh có dáng người nhỏ, nước da mai mái của người ít ra đường, và lúc nào cũng bận rộn. Anh đeo đôi găng tay dày màu ngà để tránh trầy xước khi làm việc mang vác nặng.

Anh làm việc như bao người khác, chỉ có điều lúc nào anh cũng cảnh giác. Nếu có bóng dáng cảnh sát, anh phải tìm cách trốn ngay bởi nếu "người rơm" như anh bị bắt thì sẽ giam và trục xuất về Việt Nam. Hằng ngày, anh làm từ 9h sáng đến 11h đêm. Chuyện 4h chiều mới ăn cơm trưa, 10h đêm mới ăn cơm tối là bình thường.

Phụ giúp cửa hàng là công việc mới của anh. Nó tốt hơn công việc cũ vì anh được gặp người Việt đi mua sắm, nói chuyện với họ dăm câu ba điều. Trước đó, anh nấu ăn cho một nhà hàng cũng của người Việt. Mỗi ngày làm từ 11h trưa đến 11h tối.

Hồi còn ở Việt Nam, anh là chủ một doanh nghiệp kinh doanh vận tải và sở hữu vài đầu xe ôtô. Gia đình anh hiện vẫn ở thành phố Vinh gồm vợ, hai con trai cùng gia đình nội ngoại.

Anh kể, do ở nhà, anh nghe những người tổ chức đường dây đi lậu sang Anh rủ rê. Họ nói rằng nếu anh sang Anh trồng cỏ bằng máy công nghiệp, mỗi ngày có thể kiếm được ngàn bảng (tính ra cũng hơn 30 triệu tiền Việt). Ba năm trước, không một từ tiếng Anh trong đầu, dựa vào những thông tin mà đường dây đưa người cung cấp, anh vẫn quyết định bán xe cộ gom tiền đưa cho họ. Tổng chi phí là 12.000 bảng tròn trĩnh. Anh nói: "Tự nhiên tôi đùng đùng bán xe ra đi, không biết trời đất xui khiến hay số phận. Thấy nói đi Tây  là đi, lại còn được sang Anh quốc nữa mà".

Anh vẫn nhớ khi đặt chân đến Matxcơva, chặng dừng chân đầu tiên của chuyến đi, khi nhân viên hải quan hỏi anh bằng tiếng Anh, anh không hiểu gì, chỉ biết nói "yes", "Sang tới Anh thì thấy cuộc sống quá vất vả, quá phức tạp. Không hề đơn giản như mình nghĩ ở nhà đâu", anh nói.

Đến nơi, anh mới biết việc trồng cỏ thực ra là làm cho những ổ trồng tài mà bất hợp pháp. Ở Anh tiếng lóng trồng cây gây rừng là để ám chỉ công việc trồng tài mà của người Việt. Những người làm thuê trong các ổ trồng tài mà thường làm việc tưới cây, trông coi ổ, vận chuyển...Các vụ đâm chém, thanh toán lẫn nhau ở các nơi trồng cầ‌n s‌a khiến các cuộc bố ráp của cảnh sát ngày càng nhiều hơn. Báo chí Anh dẫn lời cảnh sát London nói rằng các cơ sở trồng cầ‌n s‌a của người Việt "chắc chắn là lớn nhất London".

Công việc trồng cây nguy hiểm, dù chóng giàu nhưng dễ bỏ mạng. Những người trong giới trồng tài mà luôn lo sợ bị cướp, bị giết, đặc biệt khi chuẩn bị thu hoạch. Cuộc sống luôn đi kèm với lo lắng. Anh T. kể, làm một thời gian ngắn, anh bị cướp thật. "Cha, me, vợ con tôi luôn lo lắng khi biết sự thật về công việc của tôi. Gia đình bảo không nên, lương tâm của con người không cho phép", anh nói.

Nhờ người giới thiệu, anh chuyển sang nấu ăn. Anh bắt đầu làm các công việc từ quét nhà, rửa bát, cầm chảo xào nấu cho một quán ăn Việt, với mức lương hơn 1.200 bảng/tháng - một mức lương tạm ổn nếu chi phí theo kiểu người Việt vốn ăn uống, chi tiêu dè xẻn, ở nhà nhỏ và không có nhu cầu giải trí ở ngoài. Sang đến nơi rồi tôi mới thấy ngôn ngữ bất đồng, cuộc sống khó khăn cho mình vô cùng," T. ngậm ngùi.

"Phải về"

Bảy năm ở nước Anh, 48 tuổi, anh Q. chán ngấy cái cảnh thui thủi một mình, cặm cụi làm. "Tiền làm ra đấy nhưng không bao giờ biết đến danh lam thắng cảnh nào của nước Anh, không biết đến vở kịch hay bộ phim nào đang chiếu ở rạp". Anh nói anh sẽ về. Tháng 4 sang năm! "Mà nếu bây giờ cảnh sát bắt được thì càng tốt, càng có dịp về nhà luôn," anh nói.

Anh kể, các cụ thân sinh ở nhà đã mua được cái nhà to hơn, đẹp hơn. Anh bảo rằng bố anh, giờ cũng đã hơn 80 tuổi, vẫn còn minh mẫn, vẫn nắn nót viết thư cho con.

Với anh T., tâm trạng áy náy của người cha có con ở tuổi trưởng thành mà không có điều kiện để gần gũi, chia sẻ, bảo ban con điều hay lẽ phải là gánh nặng tinh thần không dễ gì chia sẻ. "Hạnh phúc của gia đình là một vấn đề lớn", anh nói, "Con cái tôi ở quá trình trưởng thành, thiếu người bố thì con cái sẽ dễ đi vào con đường không được tốt đẹp. Tôi đi thế này cũng kiếm được đồng tiền, nhưng trả giá là con cái hư hỏng".

Như bất kỳ ông bố bà mẹ nào, anh không muốn thế. Sang năm anh sẽ về.

Anh vẫn nhớ như in những gì thuộc về gia đình anh. Anh nhớ cái thời ra khỏi cơ quan là gặp bạn bè, uống ly trà xanh, hút điếu thuốc lào, nói chuyện tào lao. "Nghĩ lại những ngày đấy thấy sung sướng. Một chữ hạnh phúc đơn giản chỉ xuất phát từ hai chữ bình yên".

"Chẳng có gì tương lai gì tươi sáng cho mình ở cái xứ này, nếu mình không biết tiếng, lại không có kỹ năng. Nếu biết trước được chuyện như thế này thì tôi không bao giờ bước chân ra đi! Chỉ vì tôi suy nghĩ đơn giản, thật thà", anh nói. "Bọn đường dây lừa mình là chính. Lừa được một người, họ kiếm được gần chục ngàn USD".